Na legendama u muzejima sigurno ste pored umetničkih dela viđali natpise nepozanti umetnik ili nečije ime i do njega ? ili, pak, škola ili krug nekog umetnika, kao znakove da se ne može sa sigurnošću utvrditi autorstvo. Mnoštvo je poznatih umetničkih dela čiji su nam autori do dana današnjeg ostali nepoznati, posebno onih nastalih kao preistorijski pećinski crteži, srednjovekovne freske, mozaici, skulpture, kao i nekolicina ulja na platnu ponekog još uvek stidljivog renesansnog umetnika koji nije želeo da se potpiše na svom radu. Ulaskom u novi vek, umetnici sve više postaju samosvesni, počinju da potpisuju svoje radove i autorstvo, a potom i prepoznatljivost, postaju važni, što ostaje praksa i u kasnijim epohama. Dok iz preistorije, antike i srednjeg veka znamo tek poneko ime, većinu dela, od kojih neka danas slavna, stvarali su, takoreći, znani neznani.
Vilendorfska Venera, 28 000–25 000. g.p.n.e.
Venere su posetile ljudsku maštu mnogo mnogo kasnije, ali pošto se uglavnom smatra da ova preistorijska skulptura predstavlja neki vid boginje plodnosti i da je imala ritualnu funkciju, istraživači su joj dali ime Venera iz Vilendorfa, mesta u Austriji u kome je otkrivena 1908. godine. Fokus je na njenim predimenzioniranim delovima tela – grudima, stomaku, bokovima, što upućuje na zaključak o plodnosti kao glavnoj ideji skulpture. Međutim, postoje i neka novija, delom osporena, ali zanimljiva mišljenja koja usled ovako predstavljenog ženskog tela i nedostatka lica govore o tome da bi ovo mogao da bude i jedan od prvih ženskih autoportreta. Ljudi preistorije nisu imali ogledala i jedini način na koji su mogli da sagledaju svoja tela je odozgo. Ovu teoriju su opovrgli oni koji smatraju da je bilo kakav odraz u vodi mogao da im obezbedi realniju sliku o njihovom izgledu.
Bizoni iz pećine u Altamiri, 15 000–10 000. g.p.n.e.
Slika od koje je sve počelo, makar u zvaničnim pregledima istorije umetnosti (brojne generacije verovatno pamte prepoznatljiv pećinski crtež sa udžbenika za likovnu kulturu). Nije reč o najstarijim pećinskim crtežima (s vremena na vreme dešavaju se nova arheološka otkrića, pa saznajemo i za starije od najstarijih), ali jeste o jednom od prvih primera umetničkog stvaranja. Postoji čitava galerija životinja na zidovima pećine, među kojima je najdominantniji bizon. Verno predstavljeni tako da neravnine pećinskih stena naglase njihovu trodimenzionalnost, ovi bizoni dokaz su da su paleolitski ljudi bili talentovani majstori i estete.
Praroditeljka iz Lepenskog Vira, 6300–5900. g.p.n.e
Još jedna dama iz preistorije nastala sa druge strane Dunava, jedna je od najpoznatijih arheoloških artefakata iz doba mezolita pronađenih u Lepenskom Viru tokom šezdesetih godina 20. veka. Brojne ribolike skulpture, krupnih glava i očiju i stilizovanih ruku i drugih delova tela nalazile su se uglavnom u enterijerima kuća na podu, a dovode se u vezu sa rečnim božanstvima. Na leđnoj strani figure pronađeni su tragovi crvenog pigmenta, a čitava skulptura napravljena je od kvarcnog peščara.
Freska toreadora, oko 1450. g.p.n.e.
Koliko ste samo puta čuli u školi da je „Minojska civilizacija kolevka evropske kulture”? Kako i da ne bude, ovako raznobojna i razigrana, u središtu Mediterana, na Kritu i na udaru svih antičkih kultura. Jedna od najpoznatijih kompozicija ovog perioda je Freska toreadora, ali je zapravo reč o obrednoj igri preskakanja leđa bika. Jedan gimnastičar je u vazduhu, u akciji, a sa strane dve gimnastičarke teatralno ukazuju na njegovu spretnost. Prikazani su po starom egipatskom principu koji je zavladao i Kritom – žene svelte, a muškarci tamne puti.
Ranjena lavica, između 645–635. g.p.n.e.
Asirski reljefi iz Ninive u Mesopotamiji koji se danas čuvaju u Britanskom muzeju u Londonu predstavljaju niz scena iz lova kralja Asurbanipala na lavove i obrađeni su prilično realistično sa mnoštvom detalja. Snažno izražene konture ukazuju na surovost i sirovost scena. Među njima je i čuvena Ranjena lavica. Probodena strelama, ona još uvek stoji na prednjim nogama, dok joj se donji deo tela umrtvljuje. Takav dijagonalni položaj i zaleđeni dramatični, bolni trenutak između vertikale kao života i horizontale kao smrti, naglašava njena rika koju gotovo da možemo da čujemo.
Portret dečaka iz Fajuma, 2. v.n.e.
Čuveni fajumski portreti predstavljaju rimsko slikarstvo u Egiptu nastalo u periodu kada je ovaj predeo bio obuhvaćen rimskim carstvom. U Fajumu se zadržao egipatski običaj polaganja portreta preminulog u grob, pa je tako sačuvan veliki broj ovih slika na daskama. Jedan od poznatijih fajumskih portreta je dečak čije je prikazano lice puno života i sjaja. Ta svežina postignuta je zahvaljujući tehnikom enkaustike (mešanjem pigmenta boje sa vrućim voskom), a portretisani su uglavnom predstavljani idealizovano, sa fokusom na krupnim bademastim očima i kosi.
Maksimijanov presto, oko 547. godine
Episkopska stolica stvorena rukama vizantijskih majstora i poslata u Ravenu, verovatno je bila poklon cara Justinijana ravenskom arhiepiskopu Maksimijanu prilikom osvećenja crkve San Vitale. U osnovi od drveta, a prekriven pločama od slonovače, presto je pun figura i scena iz Starog i Novog zaveta, koje su oivičene vinovom lozom, floralnim motivima i drugim prepletima životinja poput lavova, jelena i paunova. Na frontalnom delu podnožja u središtu, nalazi se predstava Jovana Krstitelja okruženog jevanđelistima.
Vučica sa Romulom i Remom, 11. ili 12. vek
Za skulpturu čuvene vučice, mitske doilje osnivača Rima, Romula i Rema, ne samo da se ne zna ko je njen autor, već je i njen nastanak bio dugo pogrešno datovan. Naime, vučica koja je odgajila rimske junake bila je simbol Rima još u antičko doba i postojalo je, kao i danas, mnoštvo takvih skulptura širom rimskog sveta. Najčuvenija je, ipak, ona iz Kapitolskog muzeja u Rimu, za koju se dugo verovalo da je jedno od najreprezentativnijih dela etrurske umetnosti iz 5. veka pre nove ere, dok se za male statue Romula i Rema odavno utvrdilo da su dodate u 15. veku. Međutim, nedavnim istraživanjima ustanovilo se da je ova skulptura vučice zapravo napravljena tokom 11. ili 12. veka.
Mironosice na Hristovom grobu iz manastira Mileševe, do 1228.
Freska koja se kolokvijalno naziva Beli anđeo, zapravo je deo scene Mironosice na Hiristovom grobu iz manastira Mileševe. Mironosice su žene koje su nosile miro (mirisnu smolu ili smirnu) kojim je trebalo da pomažu Hristovo telo tri dana nakon raspeća, ali kada su došle na grob zatekle su anđela koji im je ukazao na Hristovo vaskrsenje. Umetnika koji je oslikao jednu od najpoznatijih fresaka srpskog srednjovekovnog slikarstva ne znamo po imenu, ali se smatra da su umetnici koji su radili na ovom živopisu došli verovatno iz Carigrada, Nikeje ili Soluna, glavnih vizantijskih umetničkih centara.
Gabrijel d’Estre sa jednom od njenih sestara, oko 1594.
Slika koja nekima deluje bizarno ili smešno, nastala pod jakim uticajem renesansne i flamanske umetnosti trebalo je da ima jasno značenje. Gabrijel d’Estre, ljubavnica francuskog kralja Anrija IV, prikazana je sa sestrom krajnje neobično – levom rukom ona drži Gabrijel za bradavicu, a Gabrijel u levoj ruci drži krunidbeni prsten, dok obe nage sede u kadi. Ovaj gest se prema nekim starim običajima tumači kao obelodanjivanje činjenice da Gabrijel nosi Anrijevo dete (kasnije mu je rodila četvoro dece, a u udaji za kralja sprečila ju je smrt). U pozadini slike je krojačica koja verovatno priprema odeću za novorođenče, a slika na zidu u pozadini samo jednim delom prikazuje nago muško telo, što je dovelo i do mišljenja da se slika može posmatrati u erotskom kontekstu. Iako se danas slika smatra delom autora iz kruga druge fontembloovske škole, ime pojedinca nam za sada ostaje i dalje neznano.
piše: Ana Samardžić
novembar, 2018.
