piše: MoonQueen
U februaru vas vodimo u galeriju SANU na izložbu Vlaho Bukovac – slikarstvo neprolazne lepote, autora prof. dr Igora Borozana. Imaćete prilike da uživate u, kako to sam naslov govori, vanvremenskoj lepoti Bukovčevog sveta i mnogim delima koja su u Beograd doputovala iz različitih gradova i muzeja regiona, ali i privatnih zbirki. Izložba je podeljena na nekoliko segmenata, prateći život Vlaha Bukovca, koji je bio ispunjen mnogim avanturama i čestim promenama sredine, te se i njegovo stvaralaštvo najčešće deli u tri celine, nazvane po gradovima u kojima je živeo: pariski, zagrebački i praški period. Izložba će vam pružiti uvid u sve tri celine Bukovčevog rada i neka od najboljih dela nastala u svakom od ovih gradova.
Slikarsku karijeru Bukovac je započeo u Parizu 1877. godine, kao student pariske Akademije lepih umetnosti u klasi profesora Aleksandra Kabanela. Kabanelov uticaj na Bukovca moguće je primetiti u pojedinostima njegovog rada, kao što je odnos prema ženskom telu i odabiru antičkih tema. U duhu akademskog slikarstva 19. veka, Bukovac je na početku karijere često birao priče iz antičke mitologije, prikazujući izmaštan i umnogome ulepšan svet antike, bliži željama i potrebama savremenih posmatrača nego arheološkoj stvarnosti. Primer ovakve prakse je i izložena Andromeda, ali i Atinjanka pri toaleti, slika koja prikazuje svakodnevni život pripadnika elite starog veka. Život ispunjen luksuzom, dokolicom i zabavom bio je jedna od omiljenih tema pariske buržoazije koja je na ovakvim slikama prepoznavala sopstvene ideale i vrednosti zaodenute u antičko ruho.
Ovde se nalaze i neka od najpoznatijih Bukovčevih dela koja su mladom slikaru donela uspeh, priznanje i slavu. Dve nage lepotice, Velika Iza i Putifarova žena govore o fascinaciji zapadnog sveta orijentom, egzotičnim dalekim kulturama i temom fatalne žene. U oba slučaja Bukovac mudro bira narativ koji donosi sve od navedenih intriga – Velika Iza bila je dobro poznata junakinja istoimenog romana Aleksisa Buvijea, rado čitanog od strane pripadnika svih slojeva društva, dok je Putifarova žena sporedni lik biblijske priče o Josifovoj pravednosti, kojoj Bukovac na svom platnu daje glavnu ulogu, smeštajući je u prvi plan slike i čineći je ikonom moćne žene koja postavlja pravila unutar patrijarhalnog društva zahvaljujući svojoj lepoti.
Još jedna čuvena lepotica našla je mesto blizu njih, s tom razlikom što je ona bila stvarna. Ne manje moćna, kraljica Natalija Obrenović pozirala je Bukovcu 1882. godine, a tom prilikom nastaju dve slike – manja, dopojasna firuga koja je bila pripremna skica za monumentalni portret u beloj haljini, inače deo stalne postavke Narodnog muzeja u Beogradu.
Druga faza stvaralaštva Vlaha Bukovca poistovećuje se sa njegovim prelaskom u Zagreb 1893. godine, u kojem će živeti do 1898. Prešavši iz svetske prestonice umetnosti, kakav je bio Pariz 19. veka, u manju i u tom trenutku još uvek nedovoljno razvijenu umetničku sredinu, Bukovac je u Zagrebu uskoro postao jedna od vodećih ličnosti kulturnog života. Kraj veka bio je period kada su mlade evropske nacije svim snagama radile na formiranju i utemeljenju nacionalnih identiteta, u čemu je vizuelna kultura imala značajnu ulogu. Zajedno sa ostalim pripadnicima zagrebačke kulturne elite Bukovac u svoj rad uvodi nacionalne teme: ilustruje epove i narodne legende, portretiše slavne ličnosti hrvatske istorije i prihvata narudžbine za javne institucije, poput Hrvatskog narodnog kazališta. Postaje mentor mlađoj generaciji umetnika i pomaže osnivanju Društva hrvatskih umjetnika 1897. godine.
Tokom zagrebačkog perioda nastaje diptih Ikar i Dedal, kojim Bukovac pripoveda vanvremensku priču o ljudskoj potrebi za slobodom i prevazilaženjem sopstvenih ograničenja. Blizak Ničeovim idejama o apolonijskom i dionizijskom u čoveku, on prikazuje dve strane ljudske duše: onu svetlu, spremnu da poleti ka nesuđenim visinama duha i ideala, i njoj suprotan mračni ponor koji nas vraća počecima i podseća na nesavršenost ljudskog bića.
Izložena dela daju nam uvid u različite umetničke ideje i pravce koje su na prelasku iz 19. u 20. vek rušile stare i stroge akademske postulate, preispitujući formalne i simboličke elemente likovne umetnosti. Iako je tokom celog svog stvaralačkog veka Bukovac ostao veran figuralnom i realističnom predstavljanju stvarnosti, pouke koje je u mladosti morao steći školovanjem na pariskoj Akademiji lepih umetnosti s vremenom su dobile nadgradnju u vidu poigravanja sadržajem, a ponekad i formom. Diptih Ikar i Dedal, jedno od remek-dela Vlaha Bukovca i njegova (ne slučajno) najčešće izlagana slika, govori posmatraču o antičkom mitu sagledanom očima modernog čoveka, što ovo delo čini nedvosmisleno simbolističkim. Praksa slikanja na otvorenom, van ateljea, takozvani plener, očigledna je na portretu dečaka Mila Bravačića, na kojem svaki žitelj ovih prostora bez teškoće uočava uticaj mediteranskog sunca uhvaćenog u bašti kuće na obali Jadrana. A tu su i portreti kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage koji u svečanoj odeći poziraju Bukovcu, ne u dvorskim odajama, već u daleko intimnijoj i opuštenijoj atmosferi – vrtu svog letnjikovca u Smederevu, što je u trenutku nastajanja slike bio smeo odabir, gotovo presedan. I divizionizam, način slikanja oštrim potezima, nalik tačkici ili crtici, našao je mesto u opusu ovog umetnika. Potražite sliku Daleko od doma, portret Cigančice sa dairama, zagledajte se u ovo platno i videćete sitne nanose boje, jednu vrstu slikarevog svojevrsnog potpisa.
Slikanje u pleneru i divizionizam neke su od inovacija koje je Vlaho Bukovac uveo i u akademsku praksu kada je 1903. godine još jednom promenio adresu stanovanja i ovog puta dom preselio u Prag. Njegova profesura u Pragu privukla je veliki broj mladih umetnika sa ovih prostora da se okrenu češkoj prestonici kao novom umetničkom centru. Bukovac će u Pragu živeti do smrti 1922. godine, pa ipak, ovaj period njegovog života najmanje je proučavan do sada. Moglo bi se reći da je u pitanju mirniji period u kojem se slikar češće povlačio u intimu svog doma, što se može videti i odabirom tema – umesto antičkih heroina i biblijskih zavodnica – Bukovac će slikati svoju porodicu i sebe, te tada nastaju neki od njegovih najpoznatijih autoportreta. U ovom periodu nastaje i verovatno najintrigantnije delo koje ćete videti na izložbi, slika Fantazija koju nije lako objasniti, ali ni zaboraviti.
Na slici Fantazija Bukovac je prikazao glave članova svoje porodice koje, privezane jedna za drugu vlasima kose, vise na zidu, dok se u podnožju ovog prilično morbidnog aranžmana nalaze dve lutke. Već je i sama forma slike neobična, s obzirom na to da je u pitanju izuzetno izduženo pravougano platno, netipično za Bukovčev rad. Savremenom posmatraču naslikana scena uglavnom izaziva morbidne asocijacije, ali, ako se zagledamo u prikazane glave, videćemo da one ne deluju odrubljeno jer na njima nema rana ili tragova krvi, a lica imaju boju inkarnata živih ljudi. Verovatno u pitanju nije scena koja predviđa nasilne i morbidne radnje, već neobičan način da se prikaže grupni porodični portret, iako se slici može pripisati jak uticaj dekadentne kulture kraja veka, simbolističkih, pa možda i najave nadrealističkih motiva. Uticaj evropske kulture koja je na prelasku vekova vrvela mitskim, magijskim i okultnim idejama, fascinirana svetom snova, ljudske podsvesti i neobjašnjivih nagona duše svakako se može primetiti na ovoj slici. No, sve dok ne pronađemo lične zapise Vlaha Bukovca u kojima bi nam sam autor objasnio šta je konkretno želeo da kaže svojom slikom, njegova Fantazija ostaće misterija za nas.
Poslednji segment izložbe čine aktovi, te se može reći da izložbu završavamo jednom od večnih tema, kako ovog umetnika, tako i celokupne istorije umetnosti – lepotom žene. Tokom boravka u Pragu Bukovac je naslikao puno aktova, od kojih je značajan deo nastao 1908. godine. Slikar se u ovoj trećoj fazi života i stvaralaštva okrenuo temi lepote kao zasebne i samodovoljne sile, onoga što je pola veka ranije u francuskoj kulturi definisano terminom larpurlartizam ili umetnost radi umetnosti, a što bi se šire moglo definisati i kao lepota radi lepote. Posmatrajući njegove lepotice uhvaćene u različitim ambijentima i pozama, najčešće potpuno nesvesne posmatrača, Bukovac nas ostavlja da snevamo u jednom ulepšanom svetu fantazije i mašte podsećajući savremenog čoveka na moć lepote i njenu neprolaznost.
februar, 2021.
