Za godinu početka buđenja svesti o značaju likovnih umetnosti u Čačku može se smatrati 1869, kada čačanska realka (današnja Gimnazija) dobija svog prvog učitelja crtanja Dimitrija – Mitu Petrovića (1852–1911), slikarski obrazovanog kod našeg istaknutog umetnika Stevana Todorovića. Tokom boravka u Čačku Dimitrije Petrović je upoznao svoju buduću suprugu, učiteljicu Milevu Zorić. Sticaj poslovnih okolnosti supružnika pružio je gradu Čačku nemerljiv poklon – rođenje njihovog prvog deteta, Nadežde Petrović (1873–1915). Iako je Nadežda u Čačku provela samo rano detinjstvo, Čačani je ponosno smatraju svojom slikarkom.
Započeti proces obogaćivanja kulturno-umetničkog života grada imao je svoje uspone i padove, uz stalnu zavisnost od društveno-političkih prilika. U prvoj polovini 20. veka radilo se na poboljšanju kulturnih aktivnosti, osnivanjem Narodnog univerziteta 1923. godine, koji je trebalo da probudi interesovanje za umetnost i nauku, ali Drugi svetski rat je takva nastojanja u velikoj meri zaustavio. Trebalo je sačekati sveopštu obnovu koju je sa sobom doneo posleratni period da bi se konačno došlo do cilja – osnivanja ustanova kulture u Čačku. Sredina 20. veka obeležena je velikim pomakom u formiranju kulturno-umetničke klime (godine 1952. osnovan je Narodni muzej). Zahvaljujući grupi intelektualaca, među kojima je najzaslužniji bio diplomirani etnolog Slobodan Sanader, prepoznat je značaj i potencijal nasleđa Nadežde Petrović. Stoga ne čudi da je dalji uspon i učvršćivanje Čačka kao značajnog kulturnog centra načinjen osnivanjem Memorijala Nadežde Petrović (1960), a zatim i Umetničke galerije Nadežda Petrović (1961), nastalih u duhu modernističkih shvatanja umetnosti slikarke čije ime nose.
Aprila 1962. otvorena je prva izložba koju je Galerija organizovala: Nadežda i savremenici. Galerija u to vreme još uvek nije imala svoj prostor, stoga je izložba održana u Svečanoj dvorani Gimnazije. Pitanje galerijskog prostora rešeno je 1965, kada je završena adaptacija zgrade iz 1911. godine u kojoj se prethodno nalazila Ženska radnička (zanatska) škola koja je za cilj imala vaspitavanje ženske omladine. Danas Umetnička galerija u svom sastavu ima dva izložbena prostora: matičnu zgradu, u kojoj se, između ostalog, nalazi i spomen-soba Nadežde Petrović, i galeriju Risim, koja se nalazi u rekonstruisanoj kući u Gospodar Jovanovoj ulici. Eksponati koje Galerija poseduje, a kojih ima preko 1.300, podeljeni su u zbirke: Nadežda i savremenici, Jugoslovensko slikarstvo druge polovine 20. veka, Savremena umetnost, Spomen-zbirka Bogića Risimovića – Risima, Zbirka crteža i karikatura Pjera Križanića, Legat porodice Božidara Prodanovića, Spomen-zbirka Sonje Savić. Glavne delatnosti Galerije jesu izlagačka i izdavačka delatnost, kroz praćenje savremene likovne prakse, kao i čuvanje pokretnih kulturnih dobara.
Bogić Risimović – Risim (1926–1986) bio je prvi čačanski akademski školovan slikar. Njegov legat predat je Umetničkoj galeriji Nadežda Petrović na čuvanje.
Najznačajniji program Galerije jeste već pomenuti Memorijal Nadežde Petrović. Osnovan 1960. godine (prethodio je osnivanju Galerije i zapravo je iznedrio) u čast stvaralaštva Nadežde Petrović, Memorijal je manifestacija bijenalnog karaktera na kojoj su izložena dela aktuelne likovne (i vizuelne) umetničke prakse. Skoro šest decenija duga tradicija održavanja uvrstila je Memorijal među najznačajnije likovne manifestacije u regionu. Tokom godina, uporedo sa menjanjem društveno-političkih prilika, menjao se i karakter Memorijala: od revijalnih izložbi koje su slavile jugoslovenstvo, preko zatvorenosti kao jedne od glavnih odlika razmeđa 20. i 21. veka i, konačno, do uspostavljanja internacionalnog karaktera kao rezultata evropeizacije zemlje, a u skladu sa umetničkim načelima Nadežde Petrović o otvorenosti umetnosti. Zanimljivo je da su već na Prvom Memorijalu učestvovali neki od najznačajnijih jugoslovenskih umetnika (npr. Milo Milunović i Petar Lubarda), obezbedivši Memorijalu ugled od samog početka. Zaključno sa 2016. godinom održano je dvadeset osam izložbi Memorijala, dok su u toku pripreme za 29. Memorijal, planiran za septembar 2018.
Godine 1955, nakon detaljne prepiske između Ivana Meštrovića i gradskih čelnika, postavljen je i svečano otkriven spomenik Nadeždi Petrović, ujedno i prvi spomenik u Srbiji podignut jednom slikaru. Spomenik se nalazi na trgu ispred zgrade Gimnazije. Na otvaranju je govorio akademik Veljko Petrović (1884–1967), Nadeždin brat. Postavljanje spomenika probudilo je sećanje na Nadeždu Petrović i pokrenulo ideje o daljem povezivanju Čačka sa tekovinama njenog slikarstva i pogleda na umetnost.
U svoju bogatu izložbenu delatnost, čačanska Galerija uvrstila je krajem 2017. godine i izlaganje dela našeg istaknutog slikara i pisca Milete Prodanovića, nastavljajući da bude stožer kulturno-umetničke scene u Čačku.
piše: Aleksandra Radibratović
