piše: Iva Vukotić
Sloboda je jedna od onih riječi koja u svakom kontekstu ima određeni ukus, dašak nečeg svježeg, okrepljujućeg i olakšavajućeg. U posljednje vrijeme imam osjećaj da je upravo ta riječ – sloboda –najizgovoranija riječ na ovim našim prostorima. Vidimo je svuda, u novinama, na internetu a ponajviše na ulicama. I nikad nije bila glasnija i snažnija. Čak i mi koji smo malo dalje od epicentra osjećamo vrtlog emocija u kojem dominira nada i vjera da će nakon toliko vremena bunt donijeti pozitivne promjene.
Jedna od slika koje su ubjedljivo najznačajniji simbol otpora i pobune jeste slika Ežena Delakroe Sloboda predvodi narod. U pitanju je romantičarska predstava koja prikazuje Drugu francusku revoluciju, odnosno Julsku revoluciju koja se odigrala 1830. godine. Mlada žena ogoljenih grudi, u pratnji dječaka koji drži po jedan pištolj u svakoj ruci, predvodi rulju prelazeći barikade i leševe palih vojnika. Maše trobojkom koja je nakon ovog događaja postala (i ostala) nacionalna zastava Francuske. Personifikacija boginje Slobode se smatra simbolom Francuske Republike i još se naziva Marijen (Marianne). Na glavi nosi firigansku kapu koju su obično nosili revolucionari u tom periodu, iako se vezuje i za mnogobrojne antičke narode.
U vrijeme kada je ova slika nastajala Ežen Delakroa je bio jedan od vodećih članova romantičarske škole u francuskom slikarstvu. Bio je u potpunosti okrenut romantizmu i njegovim obilježjima, odbacujući precizan crtež na kojem je insistirala akademska umjetnička praksa i umjesto toga istrajavao u slobodnom nanošenju boja i poteza četkicom. Bio je ponesen revolucionarnim idejama i atmosferom koja je vladala sredinom 19. vijeka u Francuskoj, pa je u jednom pismu bratu naveo sljedeće: „Čak i ako se nisam borio za svoju zemlju, makar ću slikati za nju”. Slika je prvi put predstavljena na Pariskom salonu 1831. godine.
Delakroa je predstavio Slobodu kao alegorijsku figuru, ali isto tako i kao ženu iz naroda. Naslagani leševi i ruševine preko kojih prelazi bosonoga služe kao pijedestal, simbol pobjede i nekadašnje nesalomivosti koju je sada lako opkoračiti. Djeluje kao da izlazi iz platna u svom jurišu i ulazi u prostor u kojem se nalazi posmatrač. Naučnici tvrde da je Francuska revolucija označila početak ere romantizma, a samim tim i kraj prosvetiteljstva koji mu je prethodio.
Narod koji je prati je različitog socijalnog statusa, od buržuja sa šeširom, preko studenta prestižne politehničke škole koji nosi dvorog, do revolucionara radnika čiji je primjer dječak sa pištoljima. Ono što im je svima zajedničko jeste borben, odlučan stav i gestikulacija. Trobojka se, osim one u rukama Slobode, vijori i u pozadini na vrhu tornja Notr Dama, potcrtavajući tako patriotski duh koji je suština ove kompozicije. Identitet muškarca, predstavnika više klase, dugo je ostao predmet debate. Postoje indikacije da se radi o autoportretu slikara, iako su one mahom pobijene od strane stručnjaka. Krajem 19. vijeka se smatralo da je kao model poslužio Etjen Arago, direktor pozorišta a potom i budući kustos Luvra, Frederik Vilo. Čvrst konsenzus po ovom pitanju i dalje nije postignut. Većina likova je pozajmljena od popularnog umjetnika Nikolasa Šarleta koji je radio ilustracije i za kojeg je Delakroa smatrao da je najbolje od svih uspio da uhvati neobičnu energiju Parižana.
Skoro dva vijeka nakon što je nastala ova slika, interesovanje za nju ne jenjava, kao ni inspiracija koja se crpi iz njene poruke i konteksta. Poslužila je kao motiv mnogim stvaraocima: Viktoru Igou za stvaranje jednog od likova u romanu Jadnici, a potom i Frederiku Augustu Bartoldiju za čuveni Kip slobode u Njujorku koji je Francuska poklonila Sjedinjenim Američkim Državama svega pola vijeka nakon nastanka Delakroinog djela. Uticaj se prepoznaje i u klasičnoj muzici. Džordž Antel je svoju Simfoniju br. 6 nazvao Nakon Delakroa i konstatovao da ga je upravo Sloboda predvodi narod inspirisala da je komponuje. Slika se našla i na omotu albuma Viva la Vida grupe Coldplay iz 2008. godine. Fotografija Aeda Abu Amroa, Palestinca i žitelja Gaze, koja je uslikana tokom protesta između 2018. i 2019. godine autora Mustafe Hasona smatra se rekreacijom ove čuvene scene. Slici je dat omaž i u mnogim filmovima i serijama, poput filma Džon Vik poglavlje 4 sa Kijanuom Rivsom ili južnokorejske serije pod nazivom Vinćenco.
Slika je podvrgnuta restauraciji 2023. godine, nakon čega je ponovo izložena u aprilu 2024. Čuva se u Luvru. Tokom procesa restauracije, zaključeno je da je dosta detalja bilo skriveno ispod slojeva prašine i požutjelog laka. Otkriveno je da haljina centralne figure nije žuta već svjetlosiva sa dodatkom zlatne. Takođe je pronađena i čizma u donjem lijevom ćošku za koju se dugo smatralo da je samo kamen zbog stapanja sa naslikanom popločanom površinom.
Jedna od glavnih asocijacija na bunt, pobjedu, juriš u budućnost koja može biti samo bolja, ishod dugog nezadovoljstva koje eskalira, bezvremenski je podsjetnik koliku snagu ima zajedništvo i koliko sa njenim kontekstom mogu saosjećati svi oni koji vape za promjenama.
mart, 2024.
