piše: MoonQueen
Godine 1772. kapetan Džejms Kuk krenuo je brodom Rezolušn na drugu ekspediciju po Pacifiku u nameri da pronađe mitsku Terra Australis, veliki kontinent južne Zemljine hemisfere. U njegovoj pratnji našao se i brod Avantura kojim je komandovao kapetan Tobijas Furno, važan za nastanak naše junske Slike meseca. Furnoova Avantura stigla je 1773. godine do Francuske Polinezije i takozvanih Društvenih ostrva, grupe koju čini 14 ostrva, među kojima su danas najpoznatija Tahiti i Bora Bora. Negde na ovom krstarenju duž plaža južnog Pacifika na brod Avantura ukrcao se, sa kapetanovom dozvolom, mladić neobičnog izgleda i imena – Mai. Po završetku ekspedicije 1774. godine, zajedno sa posadom broda, Mai će se iskrcati na tlo Velike Britanije, postavši tako prvi Polinežanin koji je posetio ovu zemlju. Njegova pojava, neobično odelo i govor, ali i dostojanstveno držanje, lepi maniri i razvijen intelekt postaće tema dnevne štampe, umetničkih dela i učiniće ga predmetom obožavanja među pripadnicima britanskog visokog društva.
„Uveravam vas, svi su bili oduševljeni njime. Žao mi je samo što nisam razumela njegov jezik”, reči su spisateljice Fani Brni koja je opisala svoj susret sa Maiem. Poput mnogobrojne gospode znatiželjne da upoznaju ovog čoveka, i Fani Brni ostala je zatečena i oduševljena ljubaznošću, blagošću i civilizovanim ponašanjem čoveka fizički toliko drugačijeg od njih. Mai je uskoro postao društvena atrakcija, slavna ličnost koju je poželeo da upozna i sam kralj Džordž III. U isto vreme njegova pojavljivanja na balovima i prijemima plemićkih kuća bila su i vrsta dokaza o uspešnosti ekspedicija kraljevske mornarice, te dokaza stvarnog postojanja udaljenih kultura i civilizacija, egzotičnih ljudi, vegetacije i tropskih rajskih ostrva o kojima su stanovnici Londona uglavnom samo čitali i sanjarili.
Tokom Maieve posete Britaniji mnogobrojni umetnici poželeli su da ovekoveče njegov lik. Među njima se našao i visoko cenjeni britanski slikar portreta, po mišljenju mnogih najbolji britanski portretista 18. veka, osnivač i prvi predsednik Kraljevske akademije umetnosti u Londonu, ser Džošua Rejnolds. Ser Džošua Rejnolds dobio je priliku da 1775. godine naslika Maiev portret i odlučio se za sliku velikih dimenzija, veću od prirodne veličine portetisanoga, što je bio dosta neobičan izbor. Rejnolds je Maia prikazao polurealistično, u duhu akademske umetnosti kakvu je stvarao i kao profesor akademije propagirao.
Prvo što primećujemo kada posmatramo ovaj portret jeste njegova odeća. Istorijski izvori govore da je tokom boravka u Velikoj Britaniji Mai nosio odeću nalik pripadnicima britanskog visokog društva, a ne nošnju ili kostim svoje kulture. Ipak, na slici je on odeven u dugačku svetlu tuniku i turban, dva odevna predmeta pozajmljena iz orijentalne i indijske kulture. Plemena južnog Pacifika u svojoj tradiciji nemaju slične odevne predmete, oni su na ovoj slici produkt pojednostavljenog pogleda zapadne civilizacije na istok i egzotične kulture čiji su se predstavnici u periodu naglog razvoja kolonijalizma često prikazivali tipski, bez preteranog insistiranja na etnološkoj verodostojnosti kostima (tipičnoj za slikarstvo 19. veka).
Pretpostavlja se da je Rejnolds odenuo Maia u odoru nalik antičkoj togi jer je prilikom slikanja ovakav komad odeće pružao aluziju na grčke i rimske draperije. Veza sa antičkom umetnošću bila je veoma važna akademskim slikarima ovog perioda, pa Rejnolds ne samo da odeva svoj model u draperiju već ga i postavlja u pozu kontraposta (gde je težina tela prebačena na prednju nogu a figura uhvaćena u koraku). Inspiracija za ovu pozu potekla je od čuvene statue Apolona Belvederskog koja je tih godina važila za ideal prikazivanja muškog tela, a koju je Rejnolds video uživo nekoliko godina ranije i koja je veoma uticala na njegove potonje portrete i modelaciju tela.
Sada kada smo objasnili zbog čega je jedan Polinežanin u 17. veku prikazan nalik antičkom bogu, obratićemo pažnju na nekoliko verodostojnijih detalja slike. Iako je težio akademskom načinu slikanja koje je zahtevalo izvesno ulepšavanje stvarnosti na platnu, Rejnolds je ostao poznat kao veliki majstor zahvaljujući sposobnosti da uhvati lik i karakter svojih modela, ali i znatiželji koja ga je privukla da Maia odabere kao subjekt slike na prvom mestu. (Ovde treba napomenuti da portret mladića sa Društvenih ostrva niko nije naručio, slikar je odabrao da ga naslika za sebe, tj. iz poštovanja i želje da se njegov lik i njegova poseta Londonu ne zaborave.) Maieve crte lica, inkarnat i istetovirane ruke prikazuju jednog tipičnog stanovnika Francuske Polinezije sa svim svojim fizičkim, rasnim i kulturološkim odlikama. Takođe, pojas koji mladić nosi preko tunike verovatno je takozvana tapa – visoko cenjena tkanina spravljana od kore drveta, tipična za stanovnike pacifičkih ostrva. Pejzaž u kojem je Mai prikazan svakako više odgovara njegovoj domovini nego britanskoj obali, sa čime su u vezi i njegova bosa stopala.
Najegzotičniji deo slike ipak nisu ni Maieve tetovaže, ni turban, bose noge ili palme u pozadini, to je dostojanstvo koje je slikar dao njegovom portretu prikazujući tamnoputog mladića kao ravnopravnog člana društva i ljudskog roda. Ne smemo zaboraviti da ma koliko su Maiev izgled, intelekt i šarm doticali i zabavljali britanske plemiće, u pitanju je ipak bila epoha u kojoj osobe druge rase nisu doživljavane i cenjene kao punopravni građani, a ponekad čak ni kao punopravna ljudska bića. Tek ponegde, u filozofskim raspravama nekolicine progresivnih intelektualaca (poput Žan-Žaka Rusoa), krajem 18. veka počela je da se učestalo pojavljuje fraza plemeniti divljak. Ona će u zapadnoj kulturi i umetnosti prerasti u tipizirani lik junaka neuprljanog civilizacijskim tekovinama, čoveka koji živi u saglasju sa prirodom i čija se moralna superiornost bazira na zdravom razumu i emocijama, a ne religiji i nametnutim društvenim normama. Rejnolds je čitao Rusoa. Zbog toga je njegov portret Maia bio izuzetno smeo i revolucionaran – bio je to prvi portret osobe druge rase u istoriji britanske umetnosti i prva britanska slika koja prikazuje osobu druge rase sa dostojanstvom i poštovanjem.
Na kraju trebalo bi još objasniti zbog čega se portret mladića zvanog Mai danas najčešće naziva – Omai. U pitanju je jedna prosta greška u transkripciji južnopacifičkog imena. Neki danas nepoznati engleski pisar iz 18. veka pogrešno je čuo mladićevo ime, zapisao Omai umesto Mai, a njegova greška u kucanju nastavila je da se prepisuje godinama i vekovima nakon toga. Sliku je zbog toga danas moguće naći pod nekoliko imena: Omai, Portret Maia, Omai sa Društvenih ostrva…
Šta se sa Maiem na kraju desilo? Godine 1776, zahvaljujući trećoj ekspediciji kapetana Kuka, Mai je kao deo posade i verovatno prevodilac otplovio nazad put južnih ostrva. Nastanio se na ostrvu Huahine. Sa sobom je doneo mnogo evropskih proizvoda koji su ostavljanima bili isto onoliko egzotični koliko i njihova tapa stanovnicima Londona, ali se pretpostavlja da je zbog saradnje sa kolonizatorima na neki način bio izopšten iz lokalne zajednice. Nekoliko godina kasnije umro je, kažu, prirodnom smrću.
jun, 2024.
