San Sebastián – španski dragulj francuskog sjaja

piše: Milica O. Marković

Polako i sigurnim koracima stigli smo i do poslednje priče sa našeg avanturističkog „pohoda” na gradove španske peninsule. Putovanje kroz prelepu i daleku Španiju, koje je trajalo nekoliko meseci, okončava se obilaskom malog, ali čudesnog i uzbudljivog baskijskog grada, San Sebastijana (šp. San Sebastián, baskijski Donostia), na krajnjem severoistoku zemlje.

Smešten na samo nekoliko kilometara od francuske granice, San Sebastijan je glavni grad provincije Guipúzcoa unutar autonomne pokrajine Baskije (šp. País Vasco), nadaleko poznat po kompaktnoj grupi starih ulica, najboljim pinćosima (šp. Los pintxos), novim i neobičnim kulinarskim rešenjima, modernoj arhitekturi Kursaala, plaži Zurriol i autentičnom preromanskom jeziku euskera (šp. Euskera) iz porodice pre-indoevropskih jezika zapadne Evrope. U šetnji kroz grad otkrivaju se zaista divna i opuštajuća, koketna i savremena, ali i luksuzna i istorijski značajna mesta. Da, čovek se iznenadi rečju luksuzan, međutim, iako mali grad, San Sebastijan ili Donostia (zvanično ime grada na baskijskom jeziku), važi za jedan od najskupljih gradova u celoj Španiji! Ta činjenica ne čudi ukoliko uzmemo u obzir da je kroz istoriju grad na sebe obukao lepotu pojedinih francuskih gradova i poprimio mene prefinjene francuske moderne kulture. Grad je, kako kažu i kako smo se uverili, pravi dragulj istančanog elitnog lika, koji nudi izobilje turističkih atrakcija.

Sve od vremena starog Rima pre nove ere, srednjeg veka i modernog doba, pa do savremenog doba i današnjice ispisuje se uzbudljiva i bogata hronika grada čije ime se prvi put spominje 1096. godine u autentičnom dokumentu pape Urbana II od Pamplone: „Sanctum Sebastianum in ripa maris.” Ali, ipak, tek od vladavine Sanča VI (šp. Sancho VI El Sabio) od Navare, San Sebastijan dobija formu grada, nastalog u krugu istoimenog manastira oko 1180. godine sa namenom da vrši primarnu funkciju kraljevske luke. U početku i kroz dugi niz vekova epohe srednjeg veka grad je zaista ispunjavao svoju prvobitnu misiju i rastao u skladu sa razvitkom lučke trgovine i urbanističkim planom uređenja. Od poslednje četvrtine 15. veka San Sebastijan će od pomorskog trgovišta zbog svoje strateške pozicije prerasti u vojno mesto, dok će funkcija njegove glavne luke, Pasajes, od prvobitno komercijalne, dosegnuti do posve ozbiljne uloge mornaričke baze Kantabrijske eskadrile, pomorske sile koja će vekovima (do 19. veka) voditi borbu protiv francuskih, holandskih i britanskih eskadrila. Ova nova uloga San Sebastijana, tadašnjeg grada-tvrđave, imala je zaduženje – zaustavljanje stalnih napada Francuza. Iz tog razloga grad je trpeo brojne opsade u periodu od, otprilike, trista godina. Ovakvo kontinuirano ratno stanje značilo je za San Sebastijan snažno pogoršanje ekonomije, obeleženo stalnim padom pomorske trgovine, koja je doživela potpuni slom 1573. godine kada je Sevilja preuzela trgovački i pomorski monopol sa Amerikom.

Nakon dva veka herojski vođene ratne misije, San Sebastijanu je Filip IV (šp. Felipe IV) 1662. godine dodelio titulu slobodnog grada – do tog trenutka postojalo je samo nekoliko malih stambenih prostora u naselju Antiguo, u Starom gradu i u dolini Urume. Tek godine 1719. San Sebastijan je prvi put preuzela moćna francuska vojska, kojom je komandovao vojvoda Bervik. Na našem putovanju kroz istoriju grada naišli smo i na zanimljiv opis ulica, stanovništva i njihovih običaja koji je 1761. godine načinio sveštenik Joakuin de Ordonez i koji vam u ovoj epizodi prilažemo samo u određenim fragmentima: „Sve kuće u ovom gradu su vrlo dobre, mnogo zidova, karniša i kamenih lajsni, mnogo balkona retke izrade, većina kuća ima svoje staklo i sve su napravljene od kristala, jer ovde nema običnog stakla. Trg Plaza Mayor, iako je velik kao onaj u Madridu i Pamploni, veći je od svih njih, a samo onaj u Salamanci ga nadmašuje. Sve kuće, kako na Novom Trgu, tako i u celom gradu, imaju šest spratova. Za vreme koride, blokiraju se četiri raskrsnice, a za pogled na nju iz nečije kuće, tačnije, prozora uobičajeno je da se plaća šesnaest pesosa. […] Grad plaća koridu i svečanosti i zarađuje od istih […]”

U San Sebastijanu, možda više nego u bilo kom drugom španskom gradu, Francuska revolucija živela je sa posebnim intenzitetom. Blizina granice i činjenica da su mnogi stanovnici grada bili francuskog porekla, izazivali su klimu iščekivanja pre eksplozije događaja u susednoj zemlji. Nakon svrgavanja francuskog kralja, mnogi ljudi iz Donostije, uključujući i značajan broj pristalica revolucionarnih ideja, počeli su da organizuju javna okupljanja kako bi razgovarali o događajima u Francuskoj i propagirali ideje novog političkog poretka. Prema pojedinim izveštajima, bilo je mnogo mladih ljudi iz San Sebastijana, posebno onih iz bogatih porodica, koji su odbijali da nose svoje perike i rezali kosu poput „Felipe Igualdad”. Nosili su i prsluke, izvezene motivima koji aludiraju na revoluciju i maramice sa motivom giljotine. Ubrzo nakog gušenja, a kao posledica Napoleonovog poraza i bitke kod Vitorije (21. juna 1813), Donostia doživljava najveću krizu, odnosno paljenje i gotovo potpuno uništenje grada. Zbog toga se San Sebastijan početkom 19. veka na evropskoj istorijskoj sceni pojavljuje kao mali grad u ozbiljnim ekonomskim teskobama. Njegova blistava trgovačka prošlost uveliko je živela svoju dekadenciju, što je dovelo u delikatnu situaciju napredni društveni sloj trgovaca koji je bio formiran pod uticajem merkantilnih razmena između San Sebastijana i ostatka Evrope i Amerike. Tek se četrdeset godina kasnije uspostavlja temelj modernog industrijskoj razvoja, dok održavanje poboljšanih lučkih i ekonomskih odnosa, uglavnom sa Kubom, u kojima su učestvovali i veliki i srednji trgovci, ublažuje gubitak prethodnih razaranja i uopšte ekonomske krize grada. Tada počinje razvoj San Sebastijana kao turističkog grada (kraljica Izabela II i njena porodica došli su u avgustu 1845. godine na kupanje i plažu) i broja radnih mesta koja su uglavnom bila u uslužnom sektoru (zaposleni u hotelima, restoranima i prodavnicama, sobarice i uopšte ugostitelji) dok je, u mnogo manjem obimu, novostečeni kapital pokrajine, zajedno sa razvojem trgovine i industrije, privlačio državne službenike, liberalne profesionalce, menadžere, male privrednike i trgovce.

Uočavamo kako je kroz vekove San Sebastijan, zapravo, imao dvostruki karakter komercijalnog grada, zajedno sa svojom konfiguracijom kao vojne tvrđave i funkcijom luke, kako trgovačke tako i vojničke. Činjenica da je San Sebastijan postao prvo popularno špansko letovalište nije bila slučajnost, već rezultat raznovrsnih društvenih i političkih dešavanja, odnosno izbor koji su donele njegove vladajuće klase, uvidevši izuzetne prirodne uslove koje grad nudi. I tako, dok će turizam biti dominanta grana sve do vremena Druge republike (1931) i Građanskog rata (1936), danas nam se čini da San Sebastijan čine još mnogi drugi neobični „pejzaži”.

Tokom našeg istraživanja nismo uspeli da obiđemo sve, ali ono sa čime smo se susreli oduzelo nam je dah. Jedno od takvih mesta je zasigurno palata Miramar (šp. El Palacio de Miramar), izuzetno suptilne lepote, sagrađena u engleskom stilu sa izvesnim elementima neogotičke dekoracije koju je konstruisao španski arhitekta Hose Goisoa (Jose Goisoa) 1893. godine, po narudžbi španske kraljevske porodice. Palata je smeštena ispred plaže La Concha i ima jedan od najspektakularnijih pogleda na grad, dok njenu unutrašnjost krase određeni aristokratski delovi koji ostaju verni svojoj originalnoj konfiguraciji, kao što su Bela soba, Muzička soba, Drvena soba, Petit soba, Biblioteka i Kraljevska trpezarija. Spomenuta plaža jedna je od četiri poznata kupališta u gradu. Peščane plaže Donostije su, prema različitim istraživanjima, najbolje gradske plaže na svetu i nije iznenađujuće da su već istaknuta lepota grada, bravura mora koje ih okružuje, ostrvo Santa Klara (šp. Santa Clara) i prirodna umetnost planina koje ih štite, jedinstveni u svetu.

U prilog već istaknutoj turističkoj tradiciji Donostije spomenimo dva primera kraljevskih mesta za odmor nedaleko od tih plaža. Prvi primer je čuveni Balneario La Perla, tačnije impresivni kompleks hotela iz 1912. godine, čija se izgradnja podudara sa usponom grada i visoke evropske aristokratije i idejom o stvaranju najvećeg i najmodernijeg spa centra na svetu. Drugi primer je hotel Maria Cristina koji takođe predstavlja delo zlatnog doba San Sebastijana, otvoren iste godine. Iako je prošlo više od jednog veka, u njemu i danas odsedaju najznačajnije „zvezde” visokog društva. Još jedno prelepo zdanje koje datira iz te, nazovimo, la belle époque grada, jeste most koji nosi isti naziv kao i hotel Marije Kristine (šp. El Puente de María Cristina), sagrađen u čast habzburške kraljice Marije Kristine koja je 1905. godine letovala u San Sebastijanu.

Kada zakoračite u Stari grad, nezaobilazna je poseta katedrale Buen Pastor, koja predstavlja sedište eparhije San Sebastijan i čija se izgradnja odvijala poslednjih godina 19. veka u istaknutom neogotičkom stilu. Nju je 1897. godine otvorio Manuel Ećave (Echave), arhitekta iz Gipuzkoe i, za razliku od mnogih španskih katedrala, ona je relativno mlada i bez burne i raznovrsne istorije postojanja (i ulaz je besplatan). Međutim, u blizini katedrale nalazi se bazilika Svete Marije (šp. La basílica de Santa María del Coro), njena starija „sestra” završena 1774. godine u baroknom stilu sa elementima gotike, neoklasicizma i peruanskog arhitektonskog stila pod vrlo neobičnim nazivom churrigueresco. Njena fasada i glavni ulaz usklađeni su sa katedralom Buen, stvarajući sa njom, zapravo, jednu osu formiranu u nastavku ulice Mayor. Ova ulica pripada Starom gradu Sebastijana i jedna je od njegovih glavnih turističkih atrakcija, u kojoj je koncentrisana celokupna društvena atmosfera grada: prepuna je prodavnica, pijaca, kafeterija i taverni za svačiji ukus. A ako ste već stigli tamo, krenite putem čuvenih pinćosa (pogledajte fotografiju): u San Sebastijanu možete jesti raznovrsno, a šankovi su uvek prepuni domaćih i svežih pinćosa koji su među najboljima u celoj Španiji. Ulicom Portu Kalea, koja pravim uglom seče Mayor, dolazi se do jednog od najlepših trgova grada sa imenom Plaza de la Constitución. Obavezno obratite pažnju na balkone i setite se onog malog fragmenta sa početka reportaže: balkoni su numerisani zato što su se u vreme često održavanih korida koristili kao lože za posmatranje spektakla. Jedan od simbola modernog San Sebastijana je i Peine del Viento, grupa skulptura Eduarda Čilinda (Eduardo Chilindo) koja se može naći na plaži Ondarreta. Na tom mestu budite tihi i oslušnite zvuk koji dolazi iz pojedinih cevi postavljenih na zemlju. Interesantno, zar ne?

Ostaje nam još da se dotaknemo kulturne prakse i scene grada koja je skoro pa isto elitnog karaktera kao i sam grad. Veliki broj pozorišnih, filmskih i muzičkih festivala sa istaknutim međunarodnim ugledom (San Sebastijan je jedno od mesta koje rado i sa ljubavlju svake godine posećuje čuveni pijanista Ivo Pogorelić), poput Quincena Musical de San Sebastián, Festival Internacional de Cine de San Sebastián, džez festivala, okarakterisani su pre svega prefinjenim izborom umetnika svetskog renomea. Mi smo imali neverovatnu sreću da tokom posete odemo na koncert primadone svetske pijanističke scene 20. i 21. veka, Marte Argerič, održanom u veličanstvenoj koncertnoj sali Kursaal. Kursaal inače predstavlja čitav stambeni kompleks koji je sačinjen od kongresnog centra, auditorijuma, dvorane za višestruku upotrebu i izložbenog prostora (dizajnirao ga je španski arhitekta Rafael Moneo).

To veče bila je zaista kruna našeg boravka i ne samo zbog umetničkog genija Marte Argerič, nego i ukupne atmosfere dvorane, publike i samim tim grada koji nam je dokazao svoju posebnost i uzvišenost u svakom smislu. Naime, blještavost njegovih svetala noću, bogatstvo, elitizam i prefinjenost ukusa, boja i različitih likova kulture i umetnosti čine ovaj grad, San Sebastijan ili Donostiju, jednim modernim draguljem Španije koji šljasti osobenim francuskim sjajem.

septembar, 2020.