piše: Maša Antonijević
Dreg se često pogrešno smatra produktom današnjice. Ljudi neretko ne uspevaju da vide dalje od sopstvenih predrasuda, ostajući zatvoreni za čitav spektar mogućnosti kreativnog izraza koji ova umetnost otvara. Već na prvi ozbiljniji osvrt na istoriju drega, postaje nam jasno da je reč o drevnoj disciplini koja seže sve do antike i samog začetka pozorišta sa čijim je razvojem neraskidivo povezana. Dreg je kroz istoriju menjao oblik, ali u njegovoj osnovi oduvek je bio i ostao čovekov poriv da zaroni u dubine svog bića, prepuštajući se iskonskoj prirodi koja odbija da se povinuje ograničenjima.
Tradicionalni i performativni dreg rodio se kada i starogrčko pozorište, negde oko 700. godine pre nove ere, kao deo svetkovina u čast Dionisa, boga plodnosti, života, vina i uživanja. Nešto kasnije, pozorište se ustalilo kao umetnička forma koja ima za cilj da dotakne, pouči i proizvede katarzu. Prema Aristotelovom viđenju, bavljenje umetošću podrazumeva građenje druge stvarnosti. U antičkim predstavama, iznedrivanje te druge stvarnosti bilo je privilegija isključivo muškaraca, kako ženama nije bilo dozvoljeno da se bave glumom. Razlog je bio njihov podređeni položaj i uverenje da bi izlaganjem pred publikom bile osramoćene. Ovo stanovište bilo je duboko ukorenjeno i nastavilo je da oblikuje pozorišni život u predstojećim vekovima. Stoga, sve uloge pripale su muškarcima koji su za potrebe igranja ženskih likova oblačili kostime sa imitacijom ženskih grudi, pod nazivom prosternada, a ponekad i sa trudničkim stomakom koji se nazivao progasteda. Korišćene su i maske za prikazivanje raspoloženja, kao i da bi se dočarala različita starost aktera. Slično je bilo i u Rimu i Egiptu.
I za vreme renesanse situacija je bila ista – mlade devojke najčešće su igrali mladići, dok su zrele ženske uloge bile poveravane odraslim muškarcima. Teško je poverovati da su protekle godine pre nego što su upečatljive likove iz Šekspirovog pera, poput Kleopatre, Julije i Ledi Magbet, mogle zaigrati žene. Sa druge strane, Kabuki – tradicionalno japansko pozorišno stvaralaštvo – isprva je počivalo na plećima žena koje su igrale sve uloge. Kasnije je njima zabranjen pristup, te je i japanska scena postala igralište za muškarce. Kabuki se oslanjao na šminku kako bi publici preneo osećanja svojih junaka. Umesto nošenja maski, glumci su na svoja lica nanosili beli puder, crvenom bojom iscrtavajući linije i bore. Osim toga, nosili su i perike koje su nazivali katsura.
Opera je bila poznata po muškarcima u ženskim ulogama, ali i po ženama koje su igrale muškarce. Muški soprani često su bili kastrati – izvođači kastrirani pre puberteta kako bi se sprečila mutacija njihovog glasa. Ženama su često dodeljivane role kao što su Kerubin u Figarovoj ženidbi i Ivica u Ivici i Marici, što, čini se, publici nije nimalo smetalo. Zanimljivo je da kineska opera ima dugu tradiciju velikih umetnika koje su proslavile njihove ženske izvedbe. Čuven je primer Mei Lanfanga koji se početkom 20. veka otisnuo na turneju po svetu i tom prilikom nastupao pred brojnim holivudskim divama, državnicima i diplomatama, a navodno je uticao i na pozorišne velikane, Brehta i Stanislavskog.
Viktorijansko doba kolevka je istorijskog trenutka koji je dao kovanicu dreg. Postoje različita objašnjenja njenog nastanka: neki smatraju da joj je u korenu glagol to drag (eng. vući), jer su se suknje koje su muškarci nosili doslovno vukle po pozorišnim daskama, dok drugi veruju da je u pitanju akronim koji, kada se odgonetne, daje izraz dressed as a girl, odnosno odeven kao devojka. Krajem 19. veka pojavljuje se vodvilj, a sa njim i nove varijante poigravanja sa dregom. Jedno od zaštitnih lica ovog perioda bio je Džulijen Eltindž, rođen kao Vilijam Dalton, američki glumac i zvezda vodvilja. Svoju prvu žensku ulogu odigrao je kada mu je bilo samo deset godina, a za nastup u predstavi Fascinantna udovica pobrao je mnogobrojne nagrade.
Drugu polovinu 20. veka obeležio je uspon dreg ikone Rupola koji je umnogome popularizovao dreg kulturu i svojom televizijskom emisijom učinio je dostupnom širim narodnim masama. Pored njega, nezaobilazni su i Čarls Ludlam i Čarls Buš koji su, osim što su poznati po svojim ženskim ulogama, napisali i veliki broj pozorišnih komada. Danas se suočavamo sa sve većom slobodom izraza, te ne čudi što se i dreg sve više slavi. Glavnu ulogu u trenutnoj postavci brodvejskog mjuzikla Čikago igra pobednica čuvene franšize RuPaul’s Drag Race, Džinks Monsun, dok je još jedna učesnica, Nina Vest, zaigrala u kultnom komadu Lak za kosu.
Pozorište i kod nas godinama ostavlja prostora za dreg izraz, uglavnom u okviru komedija. Tako se sezonama unazad smejemo uz Gorana Jevtića u ulozi gospođe ministarke. Aktuelna predstava Beogradskog dramskog pozorišta Yankee Rose donosi nam Danicu Maksimović u potpuno novom svetlu, sa napadnom šminkom, ogromnom perikom i naglašenim oblinama, pokazujući nam da dreg pruža bezbroj načina za igru sa onim što nam je dato; našim telom, na radost našeg unutrašnjeg deteta.
Dreg je, dakle, upravo to – povod za istraživanje čovekovog umetničkog bića i prilika da se upozna sa novim, uzbudljivim delovima sebe. Isto kao i gluma, njegova rođena sestra, on ne preza od rušenja stereotipa i preispitivanja normi, jer nije utemeljen u ovoj, već u onoj drugoj, pozorišnoj stvarnosti.
septembar, 2024.
