piše: MoonQueen
Godina 2022. proglašena je Međunarodnom godinom stakla povodom čega je 8. novembra u Muzeju primenjene umetnosti otvorena izložba Na staklenom putu: umetnost stakla i reprezentacija u Srbiji (1850–1950). Izložba se bavi jednim vekom razvoja manufakture i industrijske proizvodnje predmeta od stakla u Srbiji i ulogom ovih predmeta u modernizaciji srpskog društva kao i prezentaciji različitih kulturnih modela i političkih težnji zabaleženih u njihovom dizajnu i obradi.
Iako je mnogima prva asocijacija na pomen stakla fabrika u Paraćinu, proizvodnja predmeta od stakla u Srbiji započeta je još sredinom 19. veka. Za otvaranje prve manufakture bio je zaslužan Avram Petronijević, državnik i industrijalac, koji je kapital uložio, između ostalog, i u staklaru Crni vrh koja je radila od 1846. do 1852. godine. Druga fabrika stakla otvorena je 1879. godine u Jagodini i bila je opremljena najmodernijim pećima i mašinama za obradu ovog materijala. Jagodinska fabrika prestala je sa radom 1904. godine, da bi tri godine kasnije njena oprema bila preneta u novoosnovanu i ubuduće najpoznatiju Srpsku fabriku stakla u Paraćinu. Kao i u mnogim umetničkim i zanatskim delatnostima, prvi školovani staklari koji su radili na našim prostorima bili su stranci, a prvi lokalni majstori pojaviće se tokom četvrte decenije 20. veka.
Među meni najzanimljivijim predmetima na ovoj izložbi nalaze se jedan turistički suvenir, staklena čaša sa ispisanim Pozdravom iz Vrnjačke Banje (koncept ovakvih suvenira opstao je do danas, iako smo skupe materijale zamenili jeftinijim), zatim stara flaša, tj. prva ambalaža Jagodinskog piva iz perioda pre Prvog svetskog rata, kao i komplet koji čine čutura, pehar čaša, čaša za vino i čaša za liker čija je površina obložena vezom od staklenih perlica.
Druga zanimljivost koja mi je privukla pažnju jesu stakleni predmeti koji su oslikani scenama ili motivima preuzetim iz slikarstva, kao što je bokal sa predstavom Stefana Prvovenčanog urađen prema predlošku Vladislava Titelbaha ili krigla sa Hercegovačkim robljem, čuvenom slikom češkog umetnika Jaroslava Čermaka.
Posebnu celinu izložbe čine predmeti od stakla rađeni za vladare i vladarske porodice. Od staklene čaše kneginje Ljubice Obrenović, preko mnogobrojnih servisa za posluživanje izrađenih za različite članove dinastija Obrenović i Karađorđević, do kompleta tanjira i čaša sa grbovima jugoslovenskih republika, imaćete prilike da ispratite jedinstveni stakleni put kojim se ova vrsta predmeta razvijala, menjala i prilagođavala smenama vlasti i političkih ideja u okviru jednog veka. Takođe, izložba je dobra i retka prilika da „zavirite u tanjir” naših kraljeva i kraljica, s obzirom na to da se jedan deo ovih predmeta čuva u Dvorskom kompleksu na Dedinju i Vili „Zlatni breg” u Smederevu i da nikada pre nije bio izlagan u javnosti.
Izložba Na staklenom putu: umetnost stakla i reprezentacija u Srbiji (1850–1950) otvorena je do 15. januara 2023. godine tako da ćete imati dovoljno vremena da se ove zime bolje upoznate sa istorijom proizvodnje i dizajna stakla kod nas. Možda vam lepota ovog materijala pruži i inspiraciju za kupovinu prazničnih poklona ili vas dodatno podstakne da u novogodšinjoj noći zablistate kao najfiniji kristal. Nek čaša se blista u ruci, u srcu nek plamti od vina žar…!
decembar 2022.
