Na prvi pogled zvuči nemoguće, ali Laza Kostić je u svom dramskom prvencu donekle uspeo da spoji svet narodne epike i šekspirovske tragedije, pa inspirisan narodnom pesmom Ženidba Maksima Crnojevića stvara tragediju, Maksim Crnojević, koju prepliće sa Šekspirovim stvaralaštvom, a analogije sa Romeom i Julijom su najizraženije. Potencijal za istorijsku dramu, koji je tu zahvaljujući epskom predlošku, skrajnut je zarad psihološkog razvoja junaka. Osnovna tema Maksima Crnojevića je sukob stvarnosti i privida i razvija se kroz motiv preuzimanja uloga.
Na samom početku otkrivamo da su Maksim i Anđelija, duždova kćerka, zaljubljleni i da je Maksim ubio Anđelijinog brata. Nakon toga dužd i Maksimov otac, Ivo Crnojević, sklapaju dogovor o venčanju dece, pri čemu Ivo obećava duždu da je Maksim najlepši mladoženja. Maksim i Anđelija su nesvesni da su obećani jedno drugome i protive se braku sa, kako oni misle, drugim osobama. Maksim se razboljeva i nakon bolesti ostaje naruženog lica pa, da ne bi pogazili Ivovo obećanje o lepoti mladoženje, Maksimovu ulogu preuzima pobratim Miloš koji je likom sličan Maksimu. Već u drugom činu svi protagonisti praktično stavljaju maske i sprovode obmanu. Mleci, iako znaju da je Maksim ubio Anđelijinog brata, sklapaju dogovor jer time dobijaju dodatnu crnogorsku vojsku koja će ginuti za Veneciju, te glume gostoprimljive domaćine, dok Crnogorci kriju podvalu koju su smislili. Maksim saznaje da je buduća nevesta u stvari njegova ljuba Anđelija i polazi i on sa svatovima.
Analogije Maksima Crnojevića i Romea i Julije uopšte ne čude, imajući u vidu da je Kostić upravo to delo prevodio u vreme kada je pisao svoju dramu.
Gubitak Maksimove lepote nije uzrok tragedije ni u pesmi ni u drami, ali kada se zbog ružnog lica čitava svita okreće laži i prevari, to bude dovoljno da aktivira tragičku krivicu čitavog plemena. Kostić ipak tu nailazi na problem – srpska narodna epika neće osuditi postupke oca, poglavara plemena, dok, ukoliko prati šekspirovu tragediju, laž i prevara moraju biti osuđeni i kažnjeni, a njima je pribegao upravo Ivo. Sa druge strane, epika kao tragičnog junaka obeležava onoga ko je lepotu izgubio, a šekspirovski junak ne može biti krivac zbog bolesti, samo zbog svojih dela. Zbog ovih neslaganja, Kostiću je naročito teško da pomiri epiku i dramu. Fenomen lepote i ljubavi karakterističan je za romantizam, zbog toga i ima toliki značaj u ovoj drami. Sam gubitak lepote nije tragičan, ali lepota dobija ulogu u tragičnom kada zbog njenog odsustva pitanje o sopstvenom identitetu bude pokrenuto. Maksim mora da prepozna sam sebe, lišen lepote, kako bi ga i okolina prepoznala. Zbog uništenog fizičkog lika, Maksim mora da se izbori za svoj identitet, u čemu ga sprečava njegov otac, kojem je, u skladu sa epikom, bitnije kolektivno od individualnog, pa čak iako je individua koja strada njegov rođeni sin.
Motivi mita o Narcisu vidljivi su u pojedinim delovima drame. Maksim jeste prelep kao i Narcis i prisutan je motiv nemoguće ljubavi, ali Maksim ne biva svestan da mu lepota omogućava ljubav dok je ne izgubi, stoga nije narcisoidan. Ali je Anđelija vrlo slična Narcisovoj nimfi Eho, opčinjena je njegovim likom, veze ga na bratovljevom pokrovu, vidi ga u vodi i ogledalu. Ona ga idealizuje i govori o njegovoj lepoti, kao i Ivo, njegovu lepotu drugi veličaju, ne on sam. Narcis počinje da kopni od ljubavne čežnje za samim sobom, a Maksim se razboljeva kad se vrati prvi put iz Venecije i odvoji se od Anđelije.
I van glavnog zapleta maske igraju bitnu ulogu. Pobunu vojvoda Ivo Crnojević uguši tako što napravi još jednu podvalu – prerušen, pod crnom maskom, dočeka ih u šatoru i natera da se zakunu na vernost.
Do kulminacije između maske i lica dolazi u trećem činu kada se Miloš i Maksim suočavaju u galeriji slika. Tada dolazi i do preispitivanja identiteta, ali i pojma pobratimstva koje različiti likovi različito i tumače. Miloš sada želi da mu Maksim prepusti Anđeliju jer se on zaljubio u nju. Dolazi do preplitanja maski i identiteta – Miloš kao Maksim zamalo biva ubijen iz osvete, a Anđelija odbija Maksima misleći da je Miloš dok u isto vreme oseća da novopečeni mladoženja nije onaj isti u kojeg je zaljubljena, ali preovladava njena opčinjenost lepotom lika. Unutrašnja napetost buja sve do povratka u Crnu Goru kada, u skladu sa šekspirovskom tragedijom, nastaje pokolj.
piše: Aleksandra Vujić
