piše: MoonQueen
Legenda kaže da je u drevnom kraljevstvu Saba živela kraljica čuvena po svojoj mudrosti i lepoti. Jednog dana do ove kraljice stigla je vest o podjednako mudrom kralju Solomonu koji je vladao severnim kraljevstvom Izrailja i koji je verovao u samo jednog boga. Zainteresovana da upozna sebi ravnog, kraljica je spakovala najluksuznije predmete i sirovine koje je njena zemlja mogla da ponudi i sa bogatom pratnjom krenula na sever, da upozna Solomona i postavi mu nekoliko pitanja. Legenda dalje govori o susretu kraljice i kralja, razmeni poklona i misli, rešavanju zagonetki i konačnom prelasku kraljice od Sabe u ono što danas nazivamo monoteizam. Ili je to barem biblijska verzija ove priče. Prelistate li neke druge spise, naići ćete na verziju u kojoj su se prijateljstvo i međusobno nadmudrivanje Solomona i kraljice od Sabe završili začetkom deteta koje će postati mitski predak loze etiopskih kraljeva.
Koja god varijanta priče da vam je draža jedna činjenica je ostala zapisana u svakom pomenu imena kraljice od Sabe – bila je to velika i moćna vladarka koju je krasila antička vrlina sklada lepote tela i lepote uma i duše. Susret Solomona i kraljice od Sabe postaće tema mnogih likovnih dela, a jedno od njih odabrali smo za junsku sliku meseca. U pitanju je slika Poseta kraljica od Sabe kralju Solomonu, nastala 1599. godine, čija je autorka i sama bila simbol veštine, uspeha i učenosti u sredini u kojoj je živela i stvarala. Njeno ime je Lavinija Fontana i danas je poznata kao prva žena upisana na prestižnu likovnu Akademiju Svetog Luke u Rimu, prva umetnica za koju se zna da je imala sopstvenu slikarsku radionicu i prva žena zapadnog sveta koja je naslikala ženski akt. Imajući u vidu hrabrost i nepokolebljivost Lavinije Fontane, ne čudi da je za jedno od svojih najmonumentalnijih dela odabrala upravo temu antičke kraljice poznate po svojoj pameti.
Da je slikom predstavljen susret kraljice od Sabe i kralja Solomona znamo zahvaljujući natpisu koji je umetnica ostavila u donjem levom uglu platna. Bez ove tekstualne smernice, iako vidimo procesiju raskošno odevenih žena koje nose poklone, i muškarca na prestolu sa nečim nalik na istočnjački turban, fizionomija junaka slike, njihova odeća i frizure, kao i okruženje u koje je scena smeštena malo bi koga asocirali na stari vek i drevni Jerusalim. Ambijent scene mnogo više podseća na neku od mnogobrojnih italijanskih renesansnih palata i njene stanovnike (o čemu govore i prisustvo kepeca i psa, tipičnih za predstavu onovremenih dvorova). I zaista, još su prvi istraživači ovog dela uvideli da je u pitanju serija portreta italijanskih plemića, odevenih po modi poznog 16. veka kada je slika i nastala, čija su lica poslužila slikarki da njima ovekoveči biblijsku legendu. Ili je upravo obrnuto, priča o susretu dva moćna mudraca poslužila kao idealan narativ da se njime prikaže susret savremenih ličnosti koji će izmeniti tok ondašnje istorije?
Raniji istraživači su smatrali da su kralj i kraljica na slici u stvari vojvoda i vojvotnkinja od Mantove, Vićenco I Gonzaga i Eleonora de’Mediči. Nakon što su tokom poslednje velike restauracije slike sa površine platna skinuti slojevi viševekovnih naslaga prašine, likovi Solomona i kraljice od Sabe sve su manje opravdavali ovu tvrdnju. Umesto vladarskog para Mantove sada se čini verovatnijim da je Lavinija Fontana naslikala vojvodu i vojvotkinju od Ferare, Alfonsa II d’Este i Margaritu Gonzagu. Prilikom restauracije otkriveni su i mnogobrojni slojevi boje koji se nalaze ispod ovog završnog, današnjeg izgleda slike, a koji svedoče da je slikarka delo više puta menjala i dorađivala, pogotovu u predelu lica junaka. Takođe, natpis na satu, prekriven kasnijim nanosima boje, otkrio je istraživačima da je rad na slici započet pre 1599. godine. Moguće je da je Lavinija sliku započela i pre 1597, godine u kojoj Alfonso II umire bez naslednika, nakon čega je usledila propast vojvodstva Ferara. Ovakav tok istorijskih događaja objasnio bi odsustvo pominjanja velikog i raskošnog dela, kao što je Poseta kraljice od Sabe kralju Solomonu u inventarskim spisima dvora Ferare – slika možda nikada nije ni stigla do njega već je ostala u Lavinijinom ateljeu sve do slikarkinog preseljenja iz Bolonje u Rim početkom 17. veka.
Pokloni koje nose pratilje Lavinijine kraljice od Sabe ne nalikuju onima koje je starozavetna kraljica spakovala u svoju zapregu kada se uputila put Solomonovog kraljevstva. Umesto luksuznih sirovina arapskog poluostrva, poput zlata, tkanine i egzotičnog bilja, dvorske dame prikazane na ovoj slici nose darove koji nalikuju italijanskim svadbenim poklonima iz perioda renesanse. Imajući ovo u vidu, možda možemo pretpostaviti da je slika nastala kao vizuelna potvrda ili simbol proslavljanja bračnog zaveta sklopljenog između vojvode Ferare i Margarete Gonzage.
Slika Poseta kraljice od Sabe kralju Solomonu obiluje mnoštvom detalja koji su postali zaštitni znak umetnosti Lavinije Fontane, kao što su bogato vežene odore njenih portretisanih ličnosti. U isto vreme ova slika pokazuje i sa kolikom je veštinom Lavinija savladavala različite slikarske žanrove jer ona objedinjuje portretno slikarstvo, pejzaž koji se vidi u pozadini, slikanje životinja, ali i osećaj za alegorijske i istorijske kompozicije koje su se u hijerarhiji akademskog slikarstva smatrale najprestižnijim žanrom.
Poput junaka o kojima govori, slika je i sama imala buran život. Nakon što joj se trag gubi krajem 16. veka, iz aninimnosti izlazi 1859. godine kada se pojavljuje na spisku umetnina koje je francuski kralj Napoleon III nabavio za kolekciju svoje kraljevske palate. Pobune koje će zbaciti ovog vladara sa trona umalo će koštati glave i kraljicu od Sabe, ali će je iz kraljevske palate zapaljene radi gušenja pobune Pariske komune 1871. spasiti nepoznati savesni građani nakon čega će biti preneta u London i restaurisana. (Dim i nasilno vađenje iz ondašnjeg rama oštetili su delove slike bliže ivicama platna.) Naredne 1872. godine sliku će otkupiti Nacionalna galerija Irske tako da su bogati darovi kraljice od Sabe na kraju uplovili u dablinsku luku i u ovom gradu za sada miruju. Tokom prethodne dve godine obavljena je nova, detaljna restauracija slike koju smo već pomenuli, a Nacionalna galerija Irske najavila je da će nas sledeće, 2023. godine obradovati izložbom dela kraljice italijanskog manirizma, Lavinije Fontane, na kojoj će defilovati i njena kraljica od Sabe.
jun, 2022.
