piše: Milica O. Marković
Sevilja (dramska pauza)! To je grad snova, šarma, mitskih legendi, flamenka, gitare, koride, velelepnih i raskošnih palata, trgova, parkova, bašti i fontana, ali i viševekovne i turbulentne istorije, Kolumba i Korteza, zatim bogate i autentične umetnosti, mavarske arhitekture, do opakih zavodnika, Don Žuana i Karmen. Na ove reči najbolje se nadovezuje jedna španska izreka: „Ko nije video Sevilju, nije video čudo”, koja kao da kondenzuje svu očaranost i impresioniranost gradom onog ko je poseti.
Nastala na širokoj reci Gvadalkivir, Sevilja je danas glavni grad španske pokrajine Andaluzije i četvrta metropola po veličini i broju stanovnika. Njena istorija nastanka seže u duboku prošlost i isprepletena je mitskim legendama, usled čega ponekad dolazi do zamagljenih granica između činjenica i mitova. Kako legenda kaže, grad je osnovao Herkul, drevni grčki mitološki junak, za koga mitovi kažu da je plovio kroz Gibraltarski moreuz sve do Atlantika i osnovao trgovačko mesto, na mestu današnjeg Kadiza i Sevilje, i dao mu ime Hispalis. Ipak, prema pouzdanijoj verziji, grad je osnovalo iberijsko pleme turdetanos koje je nastanjivalo dolinu Gvadalkivira, naime, teritoriju koja je odgovarala drevnim tartesosima (iberijskom narodu iz praistorijskog perioda). Ovu tezu potkrepljuju i arheološki nalazi koji potiču iz 8. veka pre nove ere, odnosno, nalazi čuvenog blaga zvanog „El Carambolo” koje sadrži komade čvrstog zlata. Smatralo se da je njegova raskoš bila poznata širom Sredozemlja, jer bi čak i grčki i feničanski brodovi dolazili u potragu za tim blagom.
Iako je taj narod s vremenom iščezao, grad Hispalis pojavljuje se u istoriji kao ime kolonije u rimskoj provinciji Beatika, koju je Julije Cezar ozvaničio i preoblikovao 45. godine pre nove ere. Karakteristike njegove reforme još uvek su prisutne u današnjoj Sevilji u vidu akvadukta, hrama u ulici Mamoles, stubova La Alameda de Herkules (šp. La Alameda de Hércules) i ostataka trga u blizini katedrale. Zidovi koji okružuju grad su originalno bili izgrađeni za vreme njegove vladavine, ali njihov trenutni tok i stil delo je Mavara (Muslimana sa severa Afrike) koji su 712. godine opsednuli grad. Od tada, pa sve do 1247. godine, kada je hrišćanski kralj Ferdinand III od Kastilje i Leona započeo sa osvajanjem Andaluzije, govorimo o muslimanskom, odnosno, mavarskom periodu grada, čiji aktuelni naziv potiče od arapskih reči išbilijatun, odnosno uad el kebir – u prevodu velika reka. Tokom više od pet vekova vladavine/opsade arapskih dinastija Almoravida i Almohada, urbana mavarska kultura i umetnost duboko su se utkali u fizionomiju grada, načinivši ga orijentalnom prestonicom Španije. Raskošni ostaci mavarske umetnosti sveprisutni su u savremenoj Sevilji kao i primeri običaja ukrašavanja floralnim motivima (aprilacima) (šp. herbaje) i malim fontanama u dvorištima kuća. Međutim, većina mavarske estetike pripada stilu mudehar – stil islamske kulture koji se razvio pod hrišćanskom vladavinom, a koji je bio inspirisan arapskim stilom. Originalne mavarske zgrade su Dvorište od gipsa (šp. Patio del Yeso) i Alkasar, gradske zidine i Hiralda (šp. Giralda), zvonik seviljske katedrale. Hiralda, nekadašnji minaret kojem su, posle odlaska muhamedanaca, stavili zvona, postala je markantna tačka i simbol ovog grada, pa ćemo od nje krenuti u našu šetnju gradom.
Hiralda je pozicionirana na centralnom seviljskom trgu i predstavlja zvonik (visok 98 metara) najveće srednjovekovne gotičke katedrale u Evropi – njeno ime je Santa Maria de la Sede. Katedrala je izgrađena u periodu od 1401. do 1519. godine na mestu gradske džamije posle proterivanja Muslimana iz Španije. Ona, pre svega, predstavlja arhiv impozantnog bogatstva koje je španska kraljevina osvojila konkvistacijama i donela iz porobljenih kolonija, u kojoj fasciniraju monumentalne orgulje i hor (iz 17. veka) u sredini crkve, te zlatni oltar i drugi pozlaćeni elementi širom crkvenog prostora. U njoj je takođe stacioniran Kolumbov mauzolej, kao omaž preporoda grada koji je počeo upravo Kolumbovim osvajanjima i potonje slave koju je Sevilja stekla za vreme kraljice Izabele, zadobivši status najbogatijeg grada u Evropi.
Nedaleko od katedrale smeštena je kraljevska palata Alkasar (šp. Alcazar) – originalna mavarska palata nekoliko puta dograđivana – koju je kralj Pedro od Kastilje (Okrutni) sazidao na ruševinama mavarskih tvrđava. Nju krase islamski dizajn i arhitektonski stilovi, a deo palate je i poznato dvorište pod nazivom „Dvorište devica”, za koje se vezuje stara legenda da su Mavari svake godine od ostataka španskog kraljevstva tražili harač od sto devica. Los Baños de Doña María de Padilla čini kupatilo Alkasara, a dobilo je ime po nesrećnoj Mariji de Padilji koju je Pedro Okrutni želeo za ljubavnicu protiv njene volje (ona je u znak protesta ispekla svoje lice vrelim uljem i zamonašila se). Ona i danas predstavlja simbol čednosti u kulturi Sevilje. Iza palate je nekoliko vrtova u kojima se mogu videti fontane, bazeni i staze, a koji su svoj današnji izgled dobili u 16. i 17. veku. Čitava Sevilja, zapravo, krije mističnost nastalu preplitanjem kultura i vekova. Jednako zaokupljaju pažnju i divljenje tapiserije i mozaici po zidovima, Salon ambasadora (šp. Sala de la Justicia) sa gipsanim svodovima, Vrt pesnika, ili pak onaj namenjen devicama. Ideja da se krene ka Indiji, u potrazi za začinima, verovatno je nastala u jednom od salona ili na baštenskoj klupi ovog velelepnog zdanja.
Uz zidine Alkasara je najstariji deo grada, jevrejska četvrt, Bario de Santa Kruz (Sefardi su potomci Jevreja prognanih iz Španije uglavnom 1492. godine) sa uskim uličicama, belo okrečenim kućama, slatkim i skromnim trgovima, muzejom sefardske umetnosti, prelepim suvenirnicama, tavernama sa najboljim tapasima u celoj Španiji i kućama sa cvetnim balkonima i prelepim patijima (dvorištima). Ovde je prvi put izvedena opera Karmen, a svoje prve korake načinili su čuveni barokni slikari Bartolomeo Muriljo, Velaskez i drugi (savet stanovnika je da prvi put ne ulazite u četvrt sami jer postoji velika šansa da ćete se izgubiti). Sve ovo do sada spomenuto predstavlja kolorit stare Sevilje, koja se, tako užurbana i glasna tokom dana, u noćnim satima preobraća u mirnu i tihu, kada na Trijumfalnom trgu ispred katedrale, možete da čujete jednog usamljenog svirca na gitari koji izvodi, ni manje ni više, nego Satijeve Gnossienne.
Uz obalu reke i preko puta mosta Triana, lepotom se izdvaja Zlatni toranj u koji je dovožena sva roba iz Novog sveta. Čuveni Magelan, kao i Amerigo Vespuči, odatle su se otisnuli na put oko sveta. Prvobitno je imao odbrambenu i osmatračku funkciju, međutim, iako toranj više nije optočen zlatom, on predstavlja bitno istorijsko nasleđe, jer se tu čuvaju geografske karte, makete brodova, topovi, portreti moreplovaca, uopšte slike jednog slavnog vremena. Nasuprot tornja, preko mosta Triana dolazi se do zaista posebnog dela grada, kvarta koji je, kao i drugi krajevi koji su tokom istorije odvojeni od centra, bio poznat pod nazivom „Arabal”. Zanimljivo je da su većinu građana činili Hitanosi (Romi) – raseljeni tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošloga veka u druge delove Sevilje – dok su danas stanovnici Trijane poznati pod nazivom Trijanerosi i veoma se razlikuju po karakteru od ostatka stanovništva. Trijana je poznata po razvijenoj industriji keramike, tradicionalnim bavljenjem proizvodnje grnčarije, ali pre svega, to je mesto gde je nastao flamenko, koji predstavlja muzički amblem grada, ali i cele Andaluzije. To je igra „tela i duše, tuge i radosti” u kojoj je evociran, zapravo, pravi andalužanski duh, te ljubav, zavist, nežnost i predanost jedne Špankinje.
U nastavku razgledanja dolazimo i do Maestanca, velike arene za borbu sa bikovima iz 18. veka, koja demonstrira snažnu pasioniranost Seviljana prema koridi. Štaviše, deo grada oko arene, kada se krene levo od centralnog trga, prepun je obeležjima koride, a poznato je i to da je taj događaj bio uglavnom dostupan samo eliti. S druge strane, udaljen jedno petnaestak minuta hodom, nalazi se jedan od najlepših trgova Sevilje, Trg Španije ili Plaza de España. Kroz njega se dolazi do monumentalnog parka Marije Lujze, u neomavarskom stilu, dovršenog 1929. godine za potrebe ibero-američke izložbe. Za razliku od mnogih drugih parkova, ovaj je delo arhitekte Anibala Gonzaleza, prepun belim golubovima, mozaicima, i posetiocu prosto čaroban i neodoljiv, kao i sama Sevilja. No, ipak, najveći utisak na mene je ostavila Palacio de las Dueñas, to jest, palata porodice Alba. Nekadašnja rezidencija najuticajnije španske porodice, izgrađena krajem 15. veka u renesansnom stilu sa gotskim i mavarskim uticajima, postala je otvorena za sve posetioce koji žele da se dive moćnom i nestvarnom ambijentu. Palata je jedan od glavnih istorijskih domova u gradu velikog arhitektonskog i umetničkog nasleđa, što nimalo ne čudi, budući da se članovima familia Alba klanjala čak i engleska kraljica Elizabeta. Preovlađujući položaj stare plemićke porodice među španskom aristokratijom omogućio joj se da se poveže sa najboljim u svetu španske, i ne samo španske, umetnosti i književnosti, da budu velike mecene umetnika, pesnika i drugih. Veliko bogatstvo čini Casa de Alba vlasnikom najveće impozantne privatne kolekcije umetničkih artefakata na iberijskom poluostrvu. Već pri prvom koraku ostanete skamenjeni lepotom eksterijera, i baš kad mislite da iznenađenje i zaljubljenost u viđeno ne može biti veće, nastupa još veličanstveniji enterijer palate. Za ljubitelje i radoznala njuškala, evo kratkog uvida u samu njenu strukturu:
Palata se sastoji od niza dvorišta i zgrada. Stil se kreće od gotičke umetnosti Mavara do renesansne, a lokalni uticaji očitavaju se na ciglama, šindrama, pločicama, belim zidovima i keramičkim posudama. Opremljena je dugim prolazima. Kao i u Casa de Pilatos, stepenište ove palate izgrađeno je ispod svodova. Na zadnjem spratu palate nalazi se soba čiji je plafon osmougaonog oblika i ukrašen je zlatom alfarje. Ulazna vrata su u mudejar stilu. Postoje četiri vrta, koja se nalaze na severu, jugu, istoku i severozapadu, i dva popločana dvorišta, glavno i Dvorište maslina, a jedan od najlepših je Vrt stabala limuna. Glavni deo dvorišta je popločan u andalužanskom stilu. Fontana ima pločice braće Pulido iz perioda između 1530. i 1540. godine, a centralni kameni elementi obnovljeni su 1571. godine. Stubovi, izrađeni od belog mermera, rađeni su u đenovskoj radionici oko 1540. godine, i oni su ukrašeni porodičnim grbovima. Lukovi na gornjem spratu otelotvorenje su gipsanih radova iz 15. veka, prekriveni mudejarskim ukrasima od keramike, tipičnim za ovo podneblje. Na frizu u glavnom dvorištu i na fasadama salona su gipsani radovi iz ranog 16. veka. U severozapadnom uglu gornje galerije nalaze se Mudejarove freske iz druge polovine 15. veka, dok su u ostatku gornje i donje galerije freske koje je 1516. godine uradio Alonso de Leon.
Amaterskim fotografijama pokušala sam da vam iole prenesem lepotu drugoga sveta, jer upravo tako sam se ja osećala tokom obilaska palate (mislili ste da je Meksiko daleko, hm, pogledajte ponovo fotografije)
Našu šetnju završićemo smešteni u studentsku kafeteriju sa hladnom kanjom (šp. caña) u ruci i pogledom na zgradu Univerziteta, a, u stvari, nekadašnju fabriku duvana iz 18. veka. Baš u njoj radila je čuvena femme fatale Karmen, koju je Merime opevao u svojoj istoimenoj noveli, delimično inspirisan svojim putovanjem po Španiji 1830. godine. Skoro pola veka kasnije, Žorž Bize je tu mladu Ciganku iz fabrike duvana ovekovečio svojom operom koja je postala zavodljiva, intrigantna tabu-tema svoga vremena. Nešto slično možemo da kažemo i za Sevilju, tu orijentalnu špansku princezu i zadovnicu u kojoj čak i ptičice zvizduću flamenko, topli sunčevi zraci pale listove palmi, kastanjete i uzvici rematea odzvanjaju, te koja nijednog posetioca, slučajnog ili putnika namernika, ne ostavlja ravnodušnim.
maj, 2020.
