piše: Irena Radovanović
Slika Kićenje neveste je predstava orijentalnog sveta, a ujedno i jedna od najpoznatijih slika Paje Jovanovića. Danas ona, sa još nekoliko njegovih dela, čini deo stalne postavke Narodnog muzeja u Beogradu.
Paja Jovanović je rođen 1859. godine u Vršcu, a izrasta u gromadnu i stožernu figuru ne samo srpskog, već i evropskog slikarstva. Beč i bečka Akademija likovnih umetnosti na kojoj se školovao bili su veliki umetnički centri tog doba, a stvaralaštvo Paje Jovanovića je bilo umnogome determinisano poukama koje je tamo stekao. Tokom druge polovine 19. veka orijentalne slike su bile pomodne i popularne širom Evrope, a paralelno sa interesovanjem Evrope za orijentalno, Paja je u Beču učio kod Leopolda Karla Milera, jednog od vodećih slikara orijentalnih tema tog doba. Po njegovim preporukama, Paja još tokom studija, odlazi u teže pristupačne, manje poznate predele Balkana (koji se smatrao orijentom) i nastoji da na terenu pronađe inspiraciju za orijentalističke predstave. Tada stvara svoje prve orijentalističke slike kojima stiče priznanja širom Evrope i dobija prve porudžbine. Sklapa i ugovor sa najpoznatijom londonskom galerijom orijentalnih slika, Frenč.
Kićenje neveste Paja slika u prvoj polovini osamdesetih godina 19. veka. Ikonografija prikazuje, kako i sam naziv odaje, čin kićenja neveste. Ona sedi, obučena u tradicionalne bele haljine, pogleda uprtog ka zemlji, a oko nje Paja smešta šest ženskih figura. Žene su izdeljene u dve celine. Prve tri, koje zauzimaju levu polovinu slike su u stojećem položaju, uhvaćene u pokretu i zaokupljene činom kićenja. Preostale tri žene Paja smešta u sedeći položaj, njihova pažnja je zaokupljena vezom i pravljenjem buketa. Iako svaka od njih pred sobom ima drugačiji zadatak, različite su starosne dobi i u različitim kostimima, vezuje ih čin kićenja i interesovanje za nevestu koja je ikonografski centar slike.
Žene su prikazane kako se kikoću i šapuću, možemo pretpostaviti da pripremaju mladu za prvu bračnu noć, jer je kićenje, između ostalog, i služilo pripremi mlade u svakom smislu, pa i psihološkom. Mlada je postiđena, a ako bolje pogledamo njen lik, zaključujemo da je jako mlada. Enterijer i srebrne niti na tepisima ukazuju da je ovo nekada mogla bila bogata porodica, koja je bogatstvo izgubila, te je sada primorana da uda/proda ćerku mladoženji za neki imetak.
U tehničkom smislu, Paja delu Kićenje neveste pristupa studiozno, u ikonografskom smislu prikazuje mnoštvo etnografskih detalja. Delo je besprekorno slikarski izvedeno, a čin kićenja i kostimi žena prikazuju mesto koje Evropa doživljava kao orijentalno. Mesta orijenta su tada doživljavana kao mesta drugačija u odnosu na Evropu, njen viktorijanski moral i jasno definisana građanska pravila. To su za Evropljane mesta neevropskih, drugačijih, divljih ljudi. Oni žive sa svojim izvornim običajima, puni nagona, strasti, energije, ljubavi, krvi, erotike, osvete… svega što je u građanskoj kulturi Evrope zabranjeno. Ta podvojenost na „nas” i „njih”, koja se javlja, proizilazi iz potrebe da se naglasi osvajačka Evropa i podređeni Orijent. Evropska civilizacija želela je da se istakne kao superiorna, te je zato naglašavala vrednosni sudar svetova, u kojem je uvek orijentalni svet taj koji je divalj, neobuzdan, lišen prefinjenog, naprednog i intelektualnog.
Na kraju ipak treba naglasiti, kao što i istoričar i teoretičar umetnosti, Hans Belting naglašava, da je pitanje orijenta pitanje perspektive i da je definicija orijentalnog proizašla isključivo iz evropocentričnog pogleda na svet.
novembar, 2020.
