piše: Marijana Marković
Da ste sleteli na irsko tlo podsetiće vas posebna zelena boja ostrva i poneka kap kiše, koja retko kada propusti da se javi, ako ni zbog čega drugog, onda zbog svog najvažnijeg zadatka – da očuva upravo određenu nijasnu zelene boje po kojoj je Irska dobro poznata. Uz to ona je glavni saveznik Ircima u negovanju najbujnijeg i najlepšeg cveća koje po svoj prilici nikad ne zalivaju. Čini se da u toj zemlji nema osobe koja bi na znatiželjnog putnika mogla da ostavi loš utisak. Podjednako radoznao, ali i beskrajno zabavan i nestašan duh izbija iz očiju Iraca toliko da se čovek može zapitati da li je do viskija i piva proizvedenog u prestonici. Može biti da mirisi iz fabrika opijaju stanovnike, a pri tom i dobro deluju na turiste, ali kako isti duh dele i ljudi iz drugih gradova, biće da su preci, živeći u surovim vremenima i uslovima, potomcima u nasleđe ostavili dobre šale i večni optimizam, podmazan između 5 i 65 posto alkohola.
Veliki deo irskog nasleđa i kulture, osim nadaleko poznatih književnika Oskara Vajlda i Džejmsa Džojsa, čine i narodne priče o vilama i drugim stanovnicima prirode koje treba poštovati. Da to nije tradicija koja se održava samo kroz pisanu reč ukazuje jedan događaj nama, po svoj prilici, nezamisliv. Naime, prilikom izgradnje dela auto-puta 1999. godine u zapadnom delu zemlje pojavili su se zaštitnici jednog žbuna koji su tvrdili da u njemu žive vile. Znajući da onaj ko naljuti vile nema više čemu dobrom da se nada, cela situacija je rešena tako što je trasa autoputa pomerena! Iako ceo događaj zvuči neverovatno, toliko da se zapitate da li se to zaista desilo, onog trenutka kad krenete u bilo kom pravcu od Dablina ka unutrašnjosti i zateknete se u prelepim predelima koji na trenutke asociraju na scene iz filma Avatar, postaje jasnije kako je to moguće. Čak ako se malo duže zadržite u dolini Glendaloh (Glendalough) ili živopisnom pejzažu Kouva (Cobh), postoji opasnost da opijeni prizorom budete zavedeni kao mornari neodoljivim glasom sirena i sami počnete da razmišljate kako priče o vilama, koje su prvobitno zvučale zabavno, nisu toliko nemoguće.
U realnost vas ipak vrate džordžijanske (1714–1837) i viktorijanske (1837–1901) zgrade raznobojnih vrata prestonice koja se po svoj prilici farbaju svake godine, pa se tako u junu miris ginisa meša sa mirisom farbe i time na izvestan naćin nagoveštava dolazak jeseni. Da Irska nije samo zemlja bajkovitih predela i nasmejanih ljudi podsećaju rupe od metaka prisutnih na pojedinim zgradama i spomenicima glavnog grada Republike.
Dablin, rekom Lifi (Liffey) podeljen na severni i južni deo, u glavnoj ulici severnog dela (O’Connell Street) čuva nekoliko skulptura važnih za istoriju samog grada i nacije. Ulica O’Konel počela je 1924. godine da nosi to ime u čast Danijela O’Konela (1775–1847), poznatog kao Oslobodioca koji je skinuo okove sa ruku svog naroda ugnjetavanog od strane najbližeg suseda. U istoj ulici njemu je 1882. godine podignut spomenik, koji je ujedno bio i veliki iskorak u dotadašnjoj praksi i vremenu kada su samo pripadnicima britanske kraljevske porodice i članovima administracije dablinskog zamka bile namenjene slične počasti. U podnožju spomenika figure dve ženske personifikacije čuvaju sećanje na nemirna vremena iz perioda od 1916. do 1922. godine kada su započete borbe za irsku nezavisnost (Easter Rising).
Osim tragova metaka, na teške odnose sa Britancima podsećaju i zazidani prozori zgrade irskog Parlamenta (danas banke) koja se nalazi prekoputa Triniti koledža u južnom delu grada. Naime, tokom 18. veka Irci su morali plaćati porez na prozore, pa su radi uštede te otvore zazidali. Iz istog razloga se u ruralnim krajevima zemlje na starim kućama vide ulazna vrata podeljena na dva dela. Takvi detalji podsećaju da su ljudi u nevolji oduvek bili najkreativniji, a s obzirom na tešku istoriju stanovnika zelenog ostrva, takvu kreativnost mogli su da razvijaju dugo vremena. O njihovom nezavidnom položaju pod vlašću Britanaca govori i skulptura Pravde postavljena iznad ulaza u dvorište dablinskog zamka (18. vek), izgrađenog na mestu vikinškog naselja, koji je dugo služio kao sedište engleske administracije. Ženska figura nema povez preko očiju i sa osmehom gleda u mač koji drži u desnoj ruci, dok levom drži vagu čiji tasovi nisu u ravnoteži. Tako postavljena figura simbolizuje pravdu koja se postiže nasiljem, dok jedan tas naginje ka Upravi prihoda.
Iako su mnogobrojne poznate figure Pravde uvek okrenute ka narodu, to ovde nije slučaj. Skulptura je leđima okrenuta naciji, koja je i znala da joj pravda u određenom istorijskom trenutku nije bila naklonjena. U tom kontekstu nastala je i izreka: „The statue of Justice, mark well her station – her face to the castle and her arse to the nation!” („Statua Pravde, dobro upamti njen položaj – lice joj okrenuto prema zamku, a stražnjica prema narodu!”)
Živopisni predeli i zanimljiva istorija koja je za pažljivog posmatrača ostavila tragove po celoj prestonici i šire čine samo delić onoga što Irska može da pruži. Severno od Dablina nalazi se Njugrejndž (Newgrange, oko 3200. god. p. n. e.) praistorijski spomenik stariji od Stounhendža, dok biblioteka Triniti koledža čuva jedan od najlepše ukrašenih rukopisa 9. veka (Book of Kells), kao i najstariju harfu iz 14. ili 15. veka. Još jedna biblioteka zanimljivog kolekcionara Čestera Bitija (1875–1968) obiluje rukopisima i drugim predmetima iz celog sveta, pa i iz Srbije (Srpsko četvorojevanđelje, kraj 13/početak 14. veka, Nikoljsko jevanđelje, kraj 14/početak 15. veka i jedan primerak štampane knjige Praznični minej Božidara Vukovića iz 1538. godine). Vredan pažnje je i muzej Dablinia, u kom se više može saznati o srednjovekovnom i vikinškom period grada.
Iako 17. marta, na Dan svetog Patrika, zaštitnika Irske, mnogobrojni gradovi budu preplavljeni ljudima odevenim u zeleno, na njegovim najranijim predstavama svetitelj je prikazan u plavoj odeći. Kada je engleski kralj Džorž III 1783. godine osnovao viteški red svetog Patrika, zvanična boja reda i ordena bila je neboplava. Međutim, od kraja 18. do prvih decenija 20. veka, sa procesom oslobađanja od britanske krune, zelena boja i detelina razvijeni su kao simboli novog irskog identiteta.
Kao i u svakom novom gradu, znatiželjan putnik uvek ima malo vremena, pa čak i onaj kome istorijske znamenitosti nisu na vrhu liste. Na raspolaganju mu mogu biti mnogobrojne destilerije pune zanimljivih podataka o procesu pravljenja i ispijanja viskija iz kojih će izaći bogatiji za nekoliko degustacija.
septembar, 2023.
