piše: MoonQueen
Velike suše donele su duge periode gladi srednjovekovnom utvrđenju u koji je nekoliko godina ranije princeza Elizabeta stigla pokrivena svadbenim velom. Iako je njen muž važio za moćnog i bogatog čoveka, sva raskoš grada sijala je unutar zidina dvora. Napolju, na ulicama, osiromašeno stanovništvo počinjalo je da zaboravlja kako to izgleda luksuz punog stomaka. Vladar nije primećivao gladne podanike, kao ni glasine pričane iza njegovih leđa. Kao i mnogo puta pre i posle ovog konkretnog slučaja, dvor nije oskudevao ni u čemu, zatvarajući vrata pred nesrećom običnih ljudi.
No, jednog dana dvorskim hodnicima pronela se, polušapatom, vest da je nepoznata prilika delila besplatan hleb u okolini dvora. Priliku niko nije umeo da opiše i ubrzo je glasina odbačena pod izgovorom halucinacije izazvane glađu. Otprilike u isto vreme muž princeze Elizabete posumnjao je u vernost svoje supruge. Uhodeći je primetio je nešto što je u njegovom srcu izazvalo još više gneva – princeza ga nije varala, ali ga je potkradala! Kako bi inače moglo da se objasni nepravilno ispupčenje ispod ogrtaca kojim se nezgrapno ogrnula, očigledno sakrivajući od pogleda dragocenosti koje je u trenucima njegove nepažnje pokrala iz odaja? Uhvativši suprugu u krađi, vladar je naredio da odmah pred svima rastvori ogrtač očekujući da ih njega ispadnu zlato i drago kamenje. No, princeza Elizabeta u rukama nije nosila ništa slično. Naprotiv, njen ogrtač krio je – hleb.
Vladar srednjovekovnog grada pogođenog velikim sušama i glađu nikada nije saznao da je njegova mlada supruga svakog dana krišom delila hleb siromašnima koji su se okupljali u okolini dvora. I niko od građana nije odao njenu tajnu. Jer, kada je Elizabeta rastvorila ogrtač pred svima, po kaldrmi se nisu rasuli ni dukati ni vekne hleba. Bile su to ruže. Stotine ruža izletelo je iz princezinih skuta ostavljajući začuđene i zadivljene stanovnike grada kao i njenog muža. Ljudima srednjeg veka to je bio dovoljan dokaz da je u pitanju božje čudo. Čin Elizabetinog milosrđa prepoznat je kao bogougodan, zbog čega ju je svevišnji zaštitio odmazde. Ovaj događaj ostao je upamćen u evropskoj istoriji kao Čudo ruža, a princeza Elizabeta Ugarska je nakon smrti 1231. godine kanonizovana i proglašena – Svetom Elizabetom.
Legenda o ugarskoj princezi Elizabeti potiče iz 13. veka, kada je ona i živela i kada se odigralo pomenuto čudo. Njen lik bio je prisutan u umetnosti srednjeg veka, ali je s vremenom, pod naletom humanističkih ideja i novih umetničkih pravaca, pomalo zaboravljen. Ipak, ne i u potpunosti jer, kada se tokom druge polovine 19. veka evropski umetnici okupljeni pod imenom simbolizma budu posvetili mitologiji, legendama i folklornoj tradiciji Evrope, na lik Svete Elizabete ponovo je skrenuta pažnja. Simbolisti su izvor svoje inspiracije tražili u ljudskoj psihi, naizgled neobjašnjivim impulsima, potrebama, snovima, fantazijama i željama, tumačeći čovekovo ponašanje pričama preuzetim iz mitske istorije. Veliku pažnju posvećivali su lokalnim legendama zbog čega su mnoge, s vremenom zaboravljene, priče i kultovi ponovo oživljeni krajem veka u njihovoj umetnosti i pesništvu.
Čudo ruža inspirisalo je francuskog simbolistu Gistava Moroa koji je istoimenu sliku naslikao 1879. godine. Na neobičan način Elizabetu je prikazao slikar Filip Hermognes Kalderon 1891. godine, a verovatno najpoznatija verzija legende o ovoj kraljici i svetiteljki je ona nastala 1895. u ateljeu Edmunda Lejtona. Lejton je, u duhu svojih idealizovanih istorijskih kompozicija, kraljicu prikazao sa svetiteljskim oreolom dok na pragu građevine, koju bismo najpre okarakterisali kao crkvu, sugrađanima deli hleb (čije krckanje korice gotovo možemo čuti, s obzirom na verodostojnost njegovog prikaza). Osim najpoznatije Lejtonove slike kojom je prikazano Elizabetino dobročinstvo, lik i delo ove svetiteljke posebno je bio popularan na području Austrougarske monarhije.
Kompozitor Franc List napisao je 1873. godine Legendu o Svetoj Elizabeti, a priča o nekadašnjoj vladarki Elizabeti od Ugarske, današnjoj Svetoj Elizabeti, ponovo je aktuelizovana krajem veka na području njene domovine zahvaljujući i događajima moderne istorije. Naime, kada je 1898. godine izvršen atentat na austrijsku kraljicu Elizabetu Habzburšku, poznatiju pod nadimkom Sisi, mnogi su lik ubijene kraljice povezali sa njenom srednjovekovnom imenjakinjom, takođe nesrećno nastradalom i prerano umrlom. Elizabeta Sisi Habzburška nastradala je od ruke anarhiste Luiđija Lukenija 10. septembra 1898. godine tokom šetnje obalom Ženevskog jezera na kojem je boravila radi odmora. Atentator je napao kraljicu zaoštrenom turpijom i naneo joj smrtonosne povrede, iako ona isprva nije bila svesna snage njegovog uboda jer joj je čvrsto vezan korset sprečavao krvarenje. Ipak, rana je bila preduboka i kraljica Elizabeta je preminula. Vilhelm List, austrijski umetnik secesije i simbolizma, urednik casopisa Ver Sacrum, naslikao je nekoliko godina kasnije triptih posvećen Svetoj Elizabeti. Tri platna od kojih su prvo i poslednje izloženi uspravno, a središnje horizontalno prikazivala su na prilično šematizovan način tri značajna događaja iz svetiteljkinog života. Čudo ruža opisuje događaj po kojem je njeno ime ostalo najpoznatije, zatim sledi Smrt i na kraju Preobraženje. Zlatne ruže, duga vijugava kosa, način na koji prikazuje žensku figuru i njeno pozicioniranje u prostoru veoma su slični stvaralaštvu danas napoznatijeg predstavnika austrijske moderne, Gustava Klimta. Secesionističke ideje, upotreba zlatnih listića na platnu i poigravanje razičitim elementima prošlosti pokazuju da je umetnost Vilhelma Lista stvarana u istom intelektualnom krugu i obraćala se savremenom srednjoevropskom posmatraču, upućenom u tokove moderne umetnosti. Poput Lejtona, i List namerno čini otklon od istorijske verodostojnosti, prikazujući kraljicu Elizabetu u sceni Čudo ruža sa svetiteljskim oreolom (koji je ona mogla dobiti tek nakon smrti, tj. proglašenja za svetiteljku). Pripisaćemo ovaj detalj njihovoj pesničkoj slobodi, tim pre što je inspirisana Listovim triptihom nemačka pesnikinja Emi Levald nekoliko godina kasnije napisala pesmu posvećenu Svetoj Elizabeti, kraljici Ugarske.
april, 2020.
