izvor: Matica srpska

piše: Nikola Nejčev

Za ovaj, jubilarni, stoti broj K!-a imam želju da čitaoce upoznam sa jednim davnim pretkom ovog časopisa. Verovatno niste znali, ali istorija muzičkog novinarstva u Srbiji, a samim tim i istorija časopisa za kulturu u našoj zemlji datira iz skoro istog perioda kad nastaje i moderna srpska država! Naime, iako je Srbija u muzičkim tokovima stalno kaskala za Evropom, možemo se pohvaliti da je prvi časopis za muziku u srpskoj štampi osvanuo u drugoj polovini 19. veka, dok su prvi u Evropi krenuli da se štampaju samo pedesetak godina ranije!

Naime, tokom 19. veka Srbija doživljava nagli procvat muzičke kulture. Da bi se muzička kultura u potpunosti razvila, bilo je potrebno, pored pojave prvih školovanih muzičara, da se razvije i muzička publicistika, muzička pedagogija i muzičko izdavaštvo. Pionir na polju muzičkog izdavaštva, tj. novinarstva, bio je Robert Tolinger (1959–1911) koji je u Velikoj Kikindi 1886. godine pri pevačkom društvu Gusle, u kome je bio zaposlen kao horovođa, osnovao prvi srpski (stručno) muzički časopis – Gudalo.

Godine 1885. Robert Tolinger daje inicijativu za pokretanje časopisa koji će donositi najnovije vesti iz muzičkog života, kako u Srbiji, tako i u inostranstvu. Glavni pokrovitelj i urednik časopisa je bio kikindski advokat, a i Tolingerov kum, Milan Petrović Tuturov (1844–1903). Uz njegovu materijalnu pomoć, od januara 1886. pa sve do 8. januara 1887. godine izlaziće ovaj list, sa podnaslovom Časopis za unapređenje glazbe. Štampan je na ćirilici, tada već Vukovoj, reformisanoj, u štampariji Jovana Radaka (1842–1893).

Na početku prvog broja, u tekstu pod nazivom Pristup, uredništvo daje kratak pregled razvoja srpske muzike do njihovog vremena, a zatim postavlja zadatke koje bi svaki broj časopisa trebalo da ispuni. Glavna ideja im je bila da se preko ovog lista mnogobrojna pevačka društva širom srpskih gradova u Kraljevini i u Vojvodini ujedine, time što će pevačka društva uredništvu časopisa da dojavljuju sve što se tiče njihova rada i društvena života. Pratiće muzički život u gradovima Srba i Hrvata, a zatim i u gradovima neslovenskih naroda. Pisaće kritike na muzičke događaje koje će imati poučnu i podstrekujuću namenu.

Ono što je možda i najvažnije istaći jeste činjenica da je uredništvo uočilo da, ako žele da verno prate razvoj moderne srpske muzike, sam časopis mora u svakom svom broju da podari po jednu novu srpsku glazbotvorinu kao prilog. Naglasili su da će, što je više moguće, izbor kompozicija biti raznovrstan: preko muških, ženskih i mešovitih horova, pa do kompozicija za solo ili klavir u četiri ruke. Tolingerova pedagoška strana se oslikala i u izboru kompozicija koje će biti objavljene u Gudalu. U samim zadacima časopisa naglašava se da će se paziti na stepen zahtevnosti kompozicija koje će biti objavljene, iz želje da što veći broj kupaca časopisa može da izvede te kompozicije.

izvor: Matica srpska

U deset bojeva, koliko je doživeo ovaj prvi srpski muzički časopis, postoje stalne rubrike: Izveštaji, Prabirci (tekst koji se sastoji od manjih delova drugih tekstova, kompilacija; osnovno značenje: zaostalo zrnevlje kukuruza na polju posle berbe), Programi, sa pratećim člancima i muzičkim prilogom koji su istekli iz Tolingerovog pera. Tako, na primer, u drugom broju kao muzički prilog biće objavljena zbirka kompozicija Nekoliko listića iz glasovne zapisnice (Albumblätter) op. 5, dok su u petom broju objavljene Dve srpske igre – za klavir četvororučno op. 11. Pored muzičkih priloga svaki broj je sadržao i prikaz nekog dela ovog kompozitora, te se u prvom broju nalazi prikaz dela Svatovci op. 2, u drugom prikaz dečjih zbirki Slike i prilike iz dečjeg života op. 8 i Mladost radost op. 9.

Kroz deset brojeva časopisa, u rubrici Programi mogle su se čitati teme poput vesti o besedama u Novom Sadu, Temišvaru, Velikoj Kikindi, Martonošu (br. 1/1886), Gornjem Karlovcu, Vršcu, Pančevu, Somboru, Zagrebu i Banjoj Luci (br. 2/1886), dok su u rubrici Prabirci čitaoci mogli da pročitaju vesti o pripremama premijera opera po Evropi, uspesima interpretatora na koncertima, stipendijama za studije u inostranstvu, smrti kompozitora, muzičkom životu u velegradima, kao i prikaze koncerata, koncertnih porgrama i drugo.

Svaki broj, pored stalnih rubrika, donosio je po jednu biografiju nekog velikog muzičara: Lista, Mocarta, Paganinija, Betovena, Čajkovskog, Hajdna, Donicetija i drugih. Treba izdvojiti i da je u svakom od deset brojeva bio zastupljen i po jedan članak čiji je autor Tolinger, a to su: Letimičan pogled na začetak i razvitak glazbe, Javna nega glazbe u nas, O kritici glazbe, O nastavi pevanja u narodnoj školi, O glasovnom slikanju, O pravcu i sastavu programa naših pevačkih družina, Nekoliko reči o kućevnoj nezi glazbe, Glazba na našoj narodnoj pozornici, Pevačkim družinama našima i Mahne u prvoj nastavi glazbe.

Od drugog broja uredništvo, na poleđini časopisa, beleži svoje pretplatnike. Tako da znamo da su ovaj časopis čitali ljudi u Subotici i Vršcu, ali i Kotoru, Zagrebu i Osjeku. Danas, skoro vek i po posle izdavanja ovog časopisa, Gudalo je doživelo tri jubilarna nova idanja, i to na stogodišnjicu, 1986. godine, a posle i povodom obeležavanja sto deset (1996) i sto dvadeset i pet godina (2012) od prvog broja. Svih deset brojeva časopisa danas se mogu naći u Biblioteci Matice srpske i Arhivu Hrvatske u Kuhačevoj ostavštini, tako da pozivam čitaoce K!-a da bace pogled na to o čemu se pisalo u muzičkim krugovima u drugoj polovini 19. veka.

Za kraj bih želeo da citiram Franju Kuhača koji je za četvrti broj Gudala napisao pohvalni tekst Pozdrav uredništvu, ali bih voleo da se njegove reči čitaju kao zdravica našem KUŠ!-u!

„Pogledom na to, da ti je Gudalo, namjera poštena i za narod sretna, želim ti ne samo najbolji uspjeh u tvom radu, već i zaklinjem evo vaskoliki […] sviet, da te obilno podupre i u svemu u pomoć bude!”

maj, 2024.

Leave a Reply

Your email address will not be published.