Većina nas voli da se povremeno opusti uz kokice, pivo/sok i film. Gledanje filmova se smatra jednim vidom zabave, ali da li je samo to? Film je oblik umetnosti koji je, kao i drugi oblici umetnosti, namenjen publici. Povezanost sa drugim umetnostima (književnost, muzika, slikarstvo…) je neizbežna. E, pa, ako ne pretpostavljate, tema teksta će biti upravo njihova korelacija.
Od nastanka filma muzika je bila njegov sastavni deo. Tokom ere nemih filmova muzika je zauzimala važno mesto u prenošenju filmske ekspresije. Evolucija muzike koja je pratila neme filmove podrazumeva u početku izvođenje klavirskih improvizacija poznatih melodija kompozitora klasične muzike (Mocart, Betoven, Bah, Čajkovski…) i jednog izvođača, a zatim kako je zainteresovanost publike rasla a građeni veći bioskopi, broj instrumentalista angažovanih da svira uz projekciju se postepeno povećavao dok nije dostigao veličinu orkestra. Takođe, prvobitno muzika koja je pratila pokretnu sliku nije bila ni u kakvoj vezi sa njom, pa određena raspoloženja i karakteri u filmu nisu mogli biti verodostojno ispraćeni (vesela muzika kada ne bi trebalo i obrnuto itd.) najverovatnije zbog toga što dirigentu nije bilo omogućeno da vidi film pre projekcije. Međutim, ovaj problem brzo je bio saniran od strane kompanija filmskih distributera koji su počeli da štampaju uputstva za muzičku pratnju u kojima su postojale indikacije za raspoloženja.
Iako su, kao što je već pomenuto, neme filmove pratile publici prepoznatljive melodije u početku, ubrzo je bio poručen i prvi originalni komad za ostvarenje Ubistvo vojvode od Giza. Muziku za njega je napisao poznati kompozitor Kamij Sen-Sans 1907. godine. Ovo je kasnije dovelo do toga da kompozitori pišu originalne komade za određena ostvarenja, i izdvojilo one koji su po tome postali poznati. Vremenom dolazi i do bliže saradnje reditelja i kompozitora i ta saradnja i do danas traje.
Od pojave zvučnog filma 1927. godine (prvi zvučni film Džez pevač) filmska muzika brže evoluira. Uža saradnja reditelja, kompozitora i scenarista, koji zajedno predstavljaju esenciju filma, tokom tridesetih, četrdesetih, pedesetih godina dvadesetog veka dovodi do poboljšanja audio-vizuelne koherentnosti.
Da li je i koliko muzika potrebna na filmu? Naravno da je potrebna. Ona je jedan od glavnih elemenata koji gledaocu može da prenese emocionalnu, narativnu i metatekstualnu informaciju, direktno ili indirektno. Svakako, trebalo bi imati na umu da filmska muzika nije samo određena kompozicija koja se nalazi u filmu, već da ima više aspekata filmske muzike. Nijedan film, pa čak ni mjuzikl, ne podrazumeva postojanje i trajanje muzike sve vreme njegovog trajanja. Bilo bi zamorno. Dakle, ključni aspekti filmske muzike zapravo leže u izbalansiranom odnosu zvuka, muzike i tišine.
Filmsku muziku su pisali mnogi poznati klasični kompozitori dvadesetog veka, kao što je već pomenuti Sen-Sans, zatim Sergej Prokofjev (npr. za ostvarenje Aleksandar Nevski), Geršvin, Hačaturijan i Šostakovič – koji je verovatno bio najplodniji među pomenutima pošto je napisao muziku za 34 filma.
Kompozitori koji su stekli popularnost pišući isključivo muziku za film su brojniji od klasičnih kompozitora, a neki od njih su: Henri Manćini, Maks Štajner, Alfred Njuman (vama poznat po špici za 20th Century Fox), Bernard Herman (najpoznatiji po saradnji sa Hičkokom na njegovom ostvarenju Psiho. Zaslužan je za najprepoznatljiviju scenu u filmu, pošto je ubedio Hičkoka da umesto tišine koju je hteo, iskoristi kratak muzički segment), Enio Morikone, Džon Vilijams, Hans Cimer… Na mnoge od ovih kompozitora su uticali klasični kompozitori, pre svega romantizma, a najsnažniji uticaj je imao Vagner, najverovatnije zbog njegove ideje o sveobuhvatnom umetničkom delu. Kako god bilo, njegov uticaj se kod savremenih autora može sagledati kroz korišćenje lajt motiva u filmskoj muzici (određena tema vezana za određeni lik – Star Wars, the Lord of the rings…), muzika koja prati fizičko kretanje na sceni, mitski heroji, monumentalne sage…
U današnje vreme sve učestalije je korišćenje popularne pop, rok, hip-hop itd. muzike na filmu i ove se numere nalaze na soundtrack-ovima filmova. Kventin Tarantino je jedan od reditelja koji se koristi ovakvom muzikom u svojim filmovima i do filma Kill Bill odbijao je da angažuje kompozitora.
Da ne dužim dalje, muzika koja se koristi u filmovima može biti već postojeća, popularna ili klasična, može biti originalna i pisana za baš taj jedan određeni film. Pitanje je koliko muzika iz nekog filma može sama za sebe biti umetničko delo i može li se održati bez filma? Pa, svakako ima dobre i loše muzike na filmu i van njega. Da bi filmska muzika bila dobra mora sadržati određene estetske principe. Koncert filmske muzike koji se održao pre neki dan u Beogradu dokaz je da ima dobre filmske muzike koja se može izdvojiti i izvoditi samostalno.
piše: Marija Stojković
