Kina spada u jednu od najstarijih civilizacija na svetu i za nju se slobodno može reći da je jedina od svih u celokupnoj istoriji čovečanstva koja postoji u kontinuitetu, bez ikakvog prekida. Planine, pustinje i vode, koje je razdvajaju od zapadnog sveta, uticale su na njenu autentičnost i nezavisnost u odnosu na druge kulture i civilizacije. Ta jedinstvenost i univerzalnost naročito je vidljiva u književnosti, muzici i likovnoj umetnosti, na osnovu kojih se može spoznati mnogo toga o kineskoj kulturi i tradiciji.
Kinesko slikarstvo ima dugogodišnju i bogatu istoriju, koja seže u davnu prošlost i vladavinu prvih dinastija, Ćin (Qin) i Han (Han). Ove dve dinastije su vladale u periodu između 221. godine pre naše ere i 220. godine naše ere. Kinesko klasično pejzažno slikarstvo odlikuju specifični i osobeni detalji koji su izvedeni posebno istančanim, preciznim i elegantnim, gotovo kaligrafskim potezima četkice. Predstave prirode u kineskoj umetnosti ustalile su se za vreme vladavine Tang dinastije (618–906). Ovi prvobitni pejzaži iz vremena Tang dinastije, bili su podeljeni u dve crtačke i slikarske škole, gde je kod jednih priroda predstavljana u crno-beloj boji, dok je kod drugih umetnika bojena paleta bila bogatija i raskošnija. U ovom periodu nastaju i prve likovne predstave na kojima su naslikane ptice, koje su od ovog trenutka čest motiv u kineskom slikarstvu. Jedna od najpoznatijih slika sa ovom tematikom, delo je umetnika Huang Ćuana (Huang Quan) iz prve polovine 10. veka. Osim ptica, on je prikazao i razne insekte i kornjače vrlo realistično i živopisno na svili tehnikom tuša i boje. Za pejzaže umetnika epohe Sung (Song) dinastije (960–1279) karakteristična je izuzetna uverljivost i minucioznost prema temi. Ove umetnike je najviše interesovao proces otkrivanja prostora, koji se može uporediti sa razvijanjem nekog živopisnog svitka. Ono što je važno istaći jeste da se upravo za vreme vladavine Sung dinastije osniva Akademija slikarstva. Slikari su se školovali na Akademiji sa ciljem da služe i stvaraju isključivo u cilju reprezentacije tadašnje dinastije. Glavne teme bile su predstave ptica, pejzaži, scene vezane za život u palati i religiozni život, koji je prikazivan minuciozno i raskošno, ali i poprilično tipski, bez nekih osobenih karakteristika. Tradicionalna kineska poezija je takođe imala veliki uticaj na likovna dela, čiji stihovi su često i ispisivani na levom uglu slike. Dvorski umetnici na svojim pejzažima beže od briga i nemira svakodnevice i slikaju idilične i ulepšane predele, koji odišu mirnoćom i harmonijom.
Ma Juen (Ma Yuan) je jedan od najpoznatijih kineskih umetnika koji su stvarali u periodu vladavine Južne Sung dinastije, tačnije krajem 12. i početkom 13. veka. Hangdžou je u tom periodu bio glavni grad i njegova prelepa priroda, kao i palate i hramovi inspirisali su umetnike da pišu pesme i slikaju pejzaže. Ma Juen je poticao iz veoma poznate i cenjene umetničke porodice i pohađao je slikarsku akademiju u Hangdžouu. Pejzaži su najzastupljenija tema u njegovom umetničkom opusu.
Upravo u ovom periodu, školovani umetnici slikaju prvenstveno pejzaže minucioznim, kaligrafskim potezima pomoću tankih četkica. Njihova namera nije da prikažu samo običan pejzaž, već kroz njega oni dočaravaju i svoje unutrašnje osećanje i lični doživljaj prirode. Nekoliko pejzaža slične tematike nastalo je u 13. veku, čiji su autori Ma Juen i njegovi sledbenici. Jedna od najlepših slika jeste Posmatranje šljivinog drveta u cvatu pod mesečinom, čiji je autor Ma Juen. Slika se datuje u sam početak 13. veka, kružnog je oblika i rađena je tehnikom tuša i boje na svili i nalazi se u Metropoliten muzeju u Njujorku. Ono što je jedna od glavnih karakteristika kineskog pejzaža kroz celokupnu istoriju umetnosti, jeste apsolutna dominacija prirode nad čovekom, koja je jasno uočljiva čim se pogleda delo. Elementi prirode, često idealizovani, predstavljaju glavnu temu slike, dok je ljudska figura sekundarna znatno manjih dimenzija. Sama tematika šljivinog cveta na mesečini, simbolizuje vizuelnu poemu koja evocira kompleksnu misao vremena, mesta i unutrašnjeg stanja. Jasno je uočljiv kontrast između tamnih boja kojima su naslikane grane drveća, i svetlije, sive palete planina i neba, koja još više naglašava mesečinu i atmosferu prolećne večeri. Dve ljudske figure su u donjem levom uglu, gotovo neprimetne i stopljene sa svetlom pozadinom slike.
Jedno od najpoznatijih dela Ma Juena jeste i Učenjak posmatra vodopad, nastalo krajem 12. i početkom 13. veka. Kao i njegova prethodna dela, nalazi se u Metropoliten muzeju u Njujorku. U pitanju je takođe rad na svili, tehnikom tuša i boje. Dominantna je predstava pejzaža, koju čine planine, drveće i vodopadi. Stari učenjak posmatra vodu koja teče, na simboličan način i vreme koje prolazi, dok se pored njega nalazi devojka odevena u tradicionalnu haljinu. Ljudske figure su dosta umanjene i moglo bi se reći da su podređene prirodi koja je predstavljena moćno i uzvišeno. Ovde bi se, na neki način, mogla podvući i paralela sa slikama i umetnicima engleskog i nemačkog romantizma 19. veka, kod kojih je takođe predstava pejzaža u prvom planu, dok je ljudska figura sekundarna ili je ni nema. Ne ulazeći u dublje analize, mogla bi se samo istaći slična ideja, odnosno čovekova podređenost prirodi. I na likovnoj kompoziciju Učenjak posmatra vodopad, jasno je uočljiv kontrast između svetlije pozadine, planine i vodopada, dok su drveće i stene naslikani tamnijom paletom i tehnikom tuša, dok grane ulaze u prvi plan slike i donekle prekrivaju vodopad. Takođe, može se govoriti i o kontrastu između dinamične i ritmične prirode sa jedne strane i mirnoće i staloženosti mudraca koji je posmatra. Ma Juen se potpisao u donjem, levom uglu slike, 臣馬遠 (Ma Yuan), dok se na desnoj strani nalaze otisci pečata prethodnih vlasnika.
Ono što je važno istaći jeste da se tradicionalno kinesko slikarstvo ne oslanja na studije anatomije i perspektive, za razliku od evropskog slikarstva, koji počiva na njima. Za njih je mnogo važnije da predstave harmoniju i veličajnost, koja se očitava sa nekog pejzaža ili žanr scene, nego da oni budu prikazani anatomski i perspektivno tačno. Na većini dela, kao i na svim navedenim, ne postoji tipičan centar komopozicije koji je u glavnoj osi opažanja, već su glavni elementi raspoređeni po svim delovima slike. Ma Juenova dela su dobar primer navedenih osobenosti. Ovim kratkim pregledom, kroz nekoliko prikazanih slika kineskih pejzaža, date su samo osnovne karakteristike ove tematike, za čije je potpuno razumevanje neophodno i dublje poznavanje kineske bogate istorije, kulture i tradicije.
piše: Sofija Merenik
decembar, 2018.
