piše: Igor Belopavlović
O prvom političkom ubistvu u modernoj Srbiji smo svi učili još u osnovnoj školi, a da to i nismo znali. Ipak, u kolektivnoj svesti nije ostala činjenica kako su zemni ostaci Đorđe Petrovića, poznatijeg kao Karađorđe, korišćeni i premeštani više puta, uglavnom u političke svrhe, kako od strane njegovih potomaka, tako i od strane onih koji su ga ubili.
Prva sahrana – Radovanjski lug
Još uvek mlada država Srbija, bez sopstvenih novih propisa i običaja, i te kako se ugledala na srednjovekovnu Srbiju Nemanjića. Po ugledu na njih, Karađorđe još 1811. godine naručuje izgradnju grada u Topoli i u njoj crkvu posvećenu rođenju Presvete Bogorodice, sa izričitom željom da jednog dana tu bude sahranjen. Crkva biva završena 1813, nekoliko meseci pred slom Prvog srpskog ustanka, kada Karađorđe odlazi preko Save i Dunava ka Rusiji. Njegovi branitelji će reći da se sklanja od neprijatelja, drugi će pak reći da beži – taj sud i danas je prepušten svakome na razmatranje.
Ostatak je svima poznat – Turci od Miloša Obrenovića traže da se Karađorđe ubije po njegovom povratku iz Rusije, te Miloš to planira sa Vujicom Vulićevićem. Zanimljivo je da su obojica voždu bili kumovi, a sami Miloš i Vujica bili su povezani i familijarno. Naime, sin Vujice Vulićevića, Petar, bio je oženjen sestrom Ljubice Vukomanović, suprugom kneza Miloša Obrenovića. Ipak, sam čin ubistva izvršio je Vujičin sluga, Novica, odnosno Nikola Novaković.
Oko tog ubistva su se u međuvremenu isplele razne legende – od toga kako Karađorđe spava otvorenih očiju, preko toga da ga je Novica ubio jer je Karađorđe tokom ustanka ubio njegovog brata zbog kukavičluka, i toga kako je Novica kasnije poludeo pod težinom krivice, pa čak i to da su ga ubili Turci (o čemu će docnije biti reči). Ono što pak zasigurno znamo jeste sledeće – Karađorđevo telo je tajno sahranjeno nedaleko od mesta ubistva pod jednom bukvom, dok je njegova glava odsečena i poslata Milošu. Istu kasnije šalje Turcima kao čin koji pokazuje da Srbija ne želi još jedan krvavi rat sa njima, što Turci sa puno radosti i oberučke prihvataju.
Takođe, sa Karađorđem je ubijen i Naum Krnar (koji se izjašnjavao kao Grk, mada je bio Cincar), u narodu nepravdeno zapamćen samo kao voždov pisar, mada je njegova uloga u Prvom srpskom ustanku bila toliko velika, da je i njegova glava tražena i kasnije poslata zajedno sa Karađorđevom Turcima.
Druga sahrana – Topola
Malo je znano kako su tačno Karađorđe i Miloš Obrenović bili kumovi. Karađorđe je bio venčani kum na svadbi Miloša i knjeginje Ljubice. I mada ima više zapisa koliko je čin ubistva mučio samog Miloša, upravo je Ljubica ta koja se najviše plašila posledica ovog čina. I to ne toliko političkih posledica, koliko potencijalne kletve koja može pasti na njenu porodicu i potomke. Upravo ona je bila ta koja je urgirala i organizovala da se Karađorđevo telo iskopa i potom sahrani u gore pomenutoj crkvi 1819, i to baš pred oltarom, kako je sam Karađorđe zacrtao za života. Ljubičin strah je bio toliko velik, da je, navodno, jedne noći odvela svoja dva sina, Mihaila i Milana (buduće kneževe), da prespavaju na njegovom grobu, kako bi sačuvala decu bolesti.
Treća sahrana – iznova Topola
Već sledeće godine u Topolu dolazi i sam knez Miloš, i ovog puta priređuju Karđorđu sahranu kakva priliči vođi Prvog ustanka. Tom prilikom premeštaju telo iz oltara u portu, kada ga najzad spajaju se Karađorđevom glavom. Zanimljiva je i činjenica da je ovom prilikom knez Miloš postavio i jednu tablu na zidu crkve, na kojoj piše da su Karađorđa ubili strani neprijatelji, tj. Turci.
Pre nego što pređemo na četvrtu i poslednju sahranu, treba pojasniti i par stvari vezanih za Karađorđevu glavu koja je, poput njegovog tela, takođe imala zanimljiv put do svog konačnog mesta počivanja. Naime, Miloš jeste poslao glavu Turcima, ali oni mu istu vraćaju (iz, autoru ovog teksta, nepoznatih razloga). Miloš potom nalaže da se koža glave odere i napuni, o čemu je ostao i pisani trag, tačnije račun za tu uslugu, pošto je Miloš to platio 35 groša, i to, ni manje ni više, nego novcem iz narodne kase. Ta napunjena glava, tj. koža poslata je u Carigrad, gde je stavljena na bedeme kao upozorenje i kao pokazatelj pobede nad mrskim neprijateljem. Karađorđeva lobanja je međutim bila sahranjena u porti Saborne crkve u Beogradu sve do njenog spajanja sa telom 1820. godine. Postoje zapisi da je Karađorđevu glavu, tj. kožu ukrao neki Grk (možda baš neki Naumov rođak ili prijatelj), pa da se ista posle dugo čuvala u nekom muzeju u Atini. Međutim, kao i mnogo toga u vezi sa voždom, ovo nikada nije potvrđeno, te ostaje u domenu legende.
Četvrta (i konačna) sahrana – Oplenac
Crkva Svetog Đorđa na Oplencu (danas crkva-mauzolej dinastije Karađorđević), kao i toliko i drugih objekata na ovim prostorima, ima dugu i zanimljivu istoriju. U kratkim crtama – kralj Petar I Karađorđević je, iste godine kada stupa na presto (1903), odlučio da napravi svojoj porodici crkvu u kojoj će biti sahranjivani svi njeni članovi, kako su to činile i sve druge kraljevske kuće u Evropi. Posle više godina, najzad su se odlučili za projekat Koste J. Jovanovića, te je gradnja započeta i dobrim delom završena 1910. godine. Iako osveštana 1912, zbog političke situacije narednih godina crkva nije dovršena, a čak je i bila pljačkana više puta tokom ratova koji su usledili. Petar I umire 1921, i biva sahranjen u svojoj zadužbini, dok je njegov sin Aleksandar I Karađorđević bio taj koji je posmrtne ostatke rodonačelnika svoje dinastije 1930. godine svečano premestio u Crkvu Svetog Đorđa.
U samom hramu u severnoj pevnici nalazi se sarkofag kralja Petra, a u južnoj je sarkofag vožda Karađorđa. Ispod njih je kripta gde je sahranjeno 40 Karađorđevića, od čega su 27 voždovi potomci.
mart, 2025.
