Bio jednom jedan dvor, građen za devojku koja nije dočekala svog princa. I ako očekujete priču o nesuđenoj princezi, razočaraćete se, jer ovo će biti priča o nesuđenom dvoru, koji je, kako bi devojku utešio usled ljubavnog razočarenja, postao nešto još bolje – Univerzitet! Taj dvor je znao da se ljubavna bol najbolje leči intelektualnim radom, mada ne možemo poreći da je u njegovom dvorištu postojao i kafić/kafana u kojem su se, godinama, lečile mnoge studentske ljubavi. Da je dvor pomalo čaroban govori i priča o stražaru koji sa njegovog krova posmatra kako čitav grad tone u san i koji trubom doziva pomoć u slučaju požara ili neke druge katastrofe. A u mračnim podzemljima, kako to samo dvorovima i priliči, spava istočnjački sveštenik star tri i po hiljade godina, u svom drvenom sanduku, krijući među rukama jedan od listova Knjige mrtvih. Tu je i mačka, koja možda jeste, a možda i nije, avatar jednog bibliotekara… I ako vam ova priča zvuči kao nešto što bi napisao Teri Pračet, slažem se sa vama, ali na žalost, ili na sreću, on nije njen autor. Ovo je priča koju je napisala istorija našeg grada, a nesuđeni dvor nosi ime bogatog trgovca solju, Miše Anastasijevića. Dame i gospodo, predstavljam vam Kapetan Mišino zdanje.
Izgrađena u periodu između 1856. i 1863. godine, uz nekadašnji hotel Imperijal, zgrada je predstavljala deo niza uglednih građevina tada glavnog gradskog trga – Velike pijace (današnji Studentski park). Palata je ime dobila po Miši Anastasijeviću, brodovlasniku i trgovcu solju koji je titulu „dunavskog kapetana” dobio od kneza Miloša Obrenovića, u znak saradnje i prijateljstva. Anastasijević je za izgradnju unajmio češkog arhitektu po imenu Jan Nevole koji je tih godina vršio funkciju glavnog inžinjera Kneževine Srbije. Njegova karijera je uglavnom bila usmerena na objekte vojne namene, što nikako ne umanjuje uspeh kojim je rešio pitanje kapetanove palate. Danas je Kapetan Mišino zdanje jedina očuvana beogradska građevina ovog arhitekte.
Prvobitna ideja je bila da se zgrada podigne za potrebe budućeg dvora. Ona je predstavljala miraz Anastasijevićeve ćerke Sare koja je trebala da se uda za kraljevića Đorđa Karađorđevića. Međutim, kako se vlast Karađorđevića u ovom periodu nije održala, već se na Svetoandrejskoj skupštini odlučuje da se na presto vrate Obrenovići, plan da palata postane dvor je propao. Zato će je kapetan Miša zaveštati „otečestvu” za potrebe kulturnih i prosvetnih ustanova – Velike škole, Gimnazije, biblioteke, Narodnog muzeja… Miša Anastasijević bio je veliki dobrotovor koji je nemali deo svoje imovine ulagao u razvoj školstva, pomažući štampanje knjiga na srpskom jeziku (radove Vuka Karadžića i Matije Bana) a bio je osnivač, dobrotvor i predsednik Beogradske čitaonice.
Dekorativnost fasade oduševila je Beograđane koji će je ubrzo prozvati „venecijanskom palatom” što nije bilo sasvim pogrešno – na glavnoj fasadi prozori (bifore) rešeni su po uzoru na polukružni segmentni venecijanski luk. Glavnu fasadu krase i dve skulpture postavljene u visini prvog sprata. Ako nikada niste obratili posebnu pažnju na njih, predlažemo da to uradite sada. Koga predstavljaju ove dve skulpture koje već vek i po bdiju nad posetiocima kapetanovog zdanja? To su Apolon i Minerva, božanstva mudrosti, umetnosti i lepote, čiji izbor ne treba da nas čudi s obzirom na to da je građevina još od samih početaka imala namenu stecišta kulture i nauke, koju obavlja i danas, kao sedište Univerziteta u Beogradu i deo Filozofskog fakulteta. Ova dva božanstva, kao i medaljoni sa motivima anđela postavljeni iznad ulaza, delo su nepoznatog autora. Osim anđela, u medaljonu iznad prozora drugog sprata, sačuvan je jedan od retkih prikaza grba Kneževine Srbije.
Sve do pocetka 20. veka Kapetan Mišino zdanje bilo je i najviša građevina Beograda. Zbog toga je poslužilo kao dom osmatračnici sa koje se „pružao najlepši vidik na Beograd i njegovu okolinu”. Stražar, koji je imao priliku da tokom čitave smene posmatra Beograd sa njegove najviše arhitektonske tačke, imao je i obavezu da trubom obaveštava vatrogasnu službu u slučaju izbijanja požara. Ovaj sistem obaveštenja korišćen je sve do 1919. godine kada je uvođenje telefonskih linija ubrzalo i olakšalo komunikaciju.
U više navrata je ovo zdanje pretrpelo oštećenja. Prve kuršume fasada je zadobila dok je još bila pod skelama, 1862. godine, prilikom bombardovanja Beograda. Tokom sprsko-turskih ratova (1876–1878.) služila je u vojne svrhe, a oštećenja je doživela i u Prvom svetskom ratu kada je nastradao veliki deo levog krila. Pa ipak, ova građevina je među prvima i stavljena pod zaštitu kao spomenik kulture od izuzetnog značaja za državu.
U skorije vreme građevina je u okviru Arheološke zbirke udomila i Nesmina, beogradsku mumiju koju je 1888. godine, u Luksoru, kupio Hadži Pavle Riđički i poklonio Narodnom muzeju. Tek nedavno su stvoreni uslovi da se beogradska mumija izloži tako da je s vremena na vreme dostupna javnosti. Skeniranjem, naučnici su došli do zaključka da se unutar mumije nalazi i jedan od listova egipatske Knjige mrtvih, ali koji, to će ostati tajna dok nauka ne pronađe način da ga pročita bez rizika da time mumiju ošteti.
A oni koji su imali priliku da poslednjih godina studiraju na Filozofskom fakultetu, znaju i priču o mačku Kosti, koji obitava u zdanju, i nikada ne ulazi u biblioteku. Dalje vam neću otkrivati tajne, reći ću samo, da istoimenog bibliotekara i crnog mačka niko nikada nije video u isto vreme i u istoj prostoriji…
piše : MoonQueen
Izvor informacija : Biljana Mišić, Kapetan Mišino zdanje, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Beograd, 2008.
