piše: MoonQueen
Bilitis, pesnikinja, kurtizana, lezbejka i savremenica daleko poznatije Sapfo, živela je u 7. veku pre nove ere na teritoriji antičke Grčke. Bilitisini stihovi otrgnuti od zaborava, oko sto četrdeset tri pesme u prozi, pronađeni su na zidovima njene grobnice na Kipru, a otkriće ovog mesta i sudbine antičke pesnikinje pripisuje se arheologu Dž. Hajmu. Zbirka poezije nazvana Pesme Bilitis prevedena je i objavljena 1894. godine u Parizu. Sastoji se od tri ciklusa koji odgovaraju fazama njenog života: prvi ciklus nazvan je Bukolike u Pamfiliji i govori o godinama detinjstva i prvim seksualnim iskustvima, slede Elegije u Mitaleni, mladost i prepuštanje homoseksualnoj ljubavi i Epigrami na ostrvu Kipar koji odgovaraju periodu zrelosti i njenom životu kurtizane.
Pesme Bilitis opčinile su i očarale francusko društvo devetnaestog veka proslavljanjem slobodne homoseksualne ljubavi među ženama i njenim otvorenim i saosećajnim opisima. Ženski eros bila je velika fantazija i česta tema umetnika 19. veka, pa su se ljubavnim zanosom među pripadnicama lepšeg pola pozabavili ne samo pesnici poput Šarla Bodlera (čija je zbirka pesama Cveće zla, između ostalog, bila zabranjena upravo zbog prikaza lezbejske ljubavi) već i pojedini slikari (Gustav Kurbe, Gustav Klimt i Egon Šile neki su od umetnika u čijim se radovima mogu pronaći ovakvi motivi). Ne bi li barem na neki način opravdali ovakva dela, umetnici su svoje zaljubljene dame često nazivali mitološkim ili istorijskim imenima, a najčešći izvor iz kojeg su crpeli inspiraciju, sve do otkrića Bilitis i njene poezije, bila je pesnikinja Sapfo.
Likovnih prikaza same Bilitis nema u onom broju u kojem su se evropski slikari bavili likom njene poznatije koleginice Sapfo, ali je poznata jedna slika francuskog simboliste Lusijena Levija-Durmea nastala 1900. godine, na kojoj slikar predstavlja dve nage ženske figure koje se ljube u idealizovanom krajoliku i sutonu tople morske večeri. Ova slika upravo je nazvana Bilitis.
Kontroverze i fantazije, istorijske legende, te šok i fascinacija koji su dela ovakve tematike izazivala u modernoj publici učinila su kulturološko tlo za pojavu prvih modernih prevoda Bilitis uveliko spremnim i veoma plodnim. Ali, da li je to jedini razlog zbog čega smo Bilits odabrali za našu Priču iz 19. veka? Zapravo, ne.
Osim što zvuči veoma primamljivo i istorijski utemeljeno i tačno, priča o Bilitis nije samo bajka o slobodnoj ženskoj ljubavi i njenoj fantaziji, već je i priča o jednoj od najvećih umetničkih prevara 19. veka. Jer, verovali ili ne, sve što smo do sada rekli o Bilitis potpuna je izmišljotina, iako se neko vreme u nju bez sumnje verovalo. Sama Bilitis nikada nije postojala, njeno ime, život i biografija izmišljeni su u 19. veku, kao i navodni istorijski izvori iz kojih se o njoj saznavalo. Izmišljene su i njene pesme i fragmenti njenih stihova, svi do jednog, izmišljeni i originalno napisani na verziji grčkog jezika koju bi Bilitisina vršnjakinja mogla koristiti u tom periodu antičke istorije. Izmišljen je čak i arheolog Hajm koji je navodno otkrio njenu grobnicu na Kipru.
Prevara je bila dobro promišljena, strateški postavljena i naizgled savršeno uverljiva. U prvi mah obmanula je čak i stručnjake za starogrčki jezik i poeziju. Ali ko je uopšte došao na ideju da izmisli čitavu istorijsku ličnost, njenu biografiju i sve njene pesme na jeziku koji je odavno mrtav i koji je zarad popularnosti i rasprostranjenosti zahtevao nimalo lak prevod na savremeni francuski? Odgovor je: upravo njen prevodilac.
Uskoro će se ispostaviti da iza pseudonima i lažne biografije Bilitis stoji Pjer Luis, francuski pesnik koji 1894. godine zajedno sa prijateljem Ferdinandom Heroldom putuje u Italiju. U Italiji dvojica prijatelja sreću Andrea Žida koji im pripoveda o svom bajkovitom gubljenju nevinosti u naručju plesačice Meriem, te trojica mladića zajedno odlaze dalje na jug, u alžirski grad Biskru. Pretpostavlja se da je Pjer Luis na ovom putovanju iskusio različite vrste i varijante vođenja ljubavi, pa je svoja iskustva Evropi odlučio da ponudi zaogrnuta velom istorijske koprene za čije potrebe je istkao poemu o Bilitis na dva jezika. Iako su ga posle otkrića prevare mnogi savremenici omrzli, u Luisovu odbranu treba reći da su se različite ideje, pogotovu one o slobodnoj ljubavi koje su se smatrale isuviše smelim za evropski moral, u umetnosti ovog veka često prikazivale pod izgovorom ilustracije antičkih ili mitoloških anegdota. Ipak, retko je ko odlazio toliko daleko da osmisli čitavu istorijsku ličnost u zamenu za pseudonim i time isprovocira intelektualne krugove koji nisu umeli da odmah nanjuše istinu čitajući između erotičnih redova.
Pjer Luis izgubio je kredibilitet kao pesnik, ali je dobio simpatije jednog broja umetnika koji su prihvatili Bilitis kao junakinju intimnog mita i lične mašte. Osim Levija-Durmea koji ju je ovekovečio na platnu, godine 1897. Luisov dobar prijatelj, kompozitor Klod Debisi, komponovao je muziku za tri Bilitisine pesme Panova frula, Kosa i Grobnica Najada. Godine 1900. nastala je i muzika za recitovanje dvanaest pesama nazvana Scenska muzika za Bilitisine pesme. Uz muziku, recitacije je trebalo da prati i živopisna scenografija. Poznata je samo jedna, privatna izvedba ovog „performansa” u Veneciji. Prvo javno izvođenje Debisijevih Pesama Bilitis održano je u Parizu 7. februara 1901. godine.
februar, 2023.
