piše: Nevena Stajković
Jeste li znali da je štamparija u Kneževini Srbiji osnovana još 1831, malo nakon dobijanja Hatišerifa iz 1830. godine? Njenu izgradnju naložio je knez Miloš Obrenović, a štamparske prese dopremljene su iz Rusije. Nosila je naziv Knjaževsko-srbska pečatnja i nalazila se u Beogradu. Jedno vreme štamparija je imala sedište u, tada prestonom, Kragujevcu, da bi se 1835. godine vratila u Beograd, u kojem je takođe, tokom godina, promenila više lokacija. Institucija menja ime u Državna štamparija, a svoje zvanično sedište dobija 1937. godine, na desnoj obali Save, na Senjaku. Projektant nove zgrade Državne štamparije bio je Dragišta Brašovan, ugledni beogradski arhitekta. Drugi svetski rat i okupacija sprečili su useljenje u zgradu planirano 1940. godine, ali je već 1944. štamparija počela sa radom.
Nova zgrada Državne štamparije postaje arhitektonski simbol Beograda. Izgrađena je u maniru modernizma, a ne brutalizma, kako se često pogrešno misli. Temelj zdanja čine duboki betonski šipovi pobodeni u zemlju na koje je izlivena betonska ploča debljine jedan metar. Ovako snažni temelji bili su neophodni zato što su konstrukcije i međuspratne ploče bile izgrađene od armiranog betona. Zgrada je visoka 60 m, te postaje četvrta najveća štamparija u Evropi. Ima površinu od 25 000 m2 , a prvih pet spratova zauzela je štamparija, u kojoj se obavljala priprema, štampa i knjigovezačka delatnost. Što se eksterijera tiče, arhitekta Brašovan se potrudio da spoljašnji izgled poveže sa namenom zgrade. Zato osnova zgrade ima oblik ćiriličnog slova P, te podseća na staru štamparsku presu, a sama građevina ima izgled Gutembergove štamparske mašine.
Nakon Drugog svetskog rata Državna štamparija preimenova je u Jugoštampa, a 1955. dobija naziv Beogradsko grafičko preduzeće, te nedugo potom Beogradski grafički izdavački zavod, odnosno, BIGZ. U BIGZ-u su štampane knjige, udžbenici i časopisi i listovi, kao što su Galaksija, Praktična žena, Računari, Borba, Ilustrovana Politika, Duga i drugi. Osim štamparske, Zavod je obavljao i izdavačku delatnost, te je danas najpoznatija edicija Džepna knjiga, veoma pristupačna, a svako izdanje štampano je u 10 000 primeraka. Danas postoji izdavačka kuća BIGZ Školstvo, koja izdaje udžebike, kao i BIGZ Knjižara, koja je, nakon privatizacije, zadržala ime da bi ostala prepoznatljiva.
Beogradski izdavački grafički zavod prestaje sa radom početkom dvehiljaditih i postaje neformalni umetnički i kulturni centar Beograda, objekat koji je bio neophodan gradu veličine i kapaciteta kakav je naš glavni grad. Tu su prostor, po vrlo pristupačnim cenama, iznajmljivali brojni umetnici i sportisti – slikari, muzičari, ikonopisci, mačevaoci, kapueristi – kao i nekoliko firmi. Međutim, zgrada je privatizovana i u toku je obnova, te se postavlja pitanje gde će novi krov nad glavom pronaći brojni umetnici i da li grad Beograd planira da im pomogne u tome. Zgrada BIGZ-a je 1992. godine proglašena za kulturno dobro, te je Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda propisao način obnove objekta, a to znači da zgrada, u osnovi, nije promenila izgled, samo je modernizovana.
maj, 2024.
