piše: Ana Samardžić
[buzzsprout episode=’3983861′ player=’true’]
Simbolika brojeva oduvek je bila prisutna u kulturi i umetnosti, a pojedinim brojevima pripisivali su se određeni kvaliteti, pa i magijska svojstva. U drevnim kulturama broj je bio osnovni princip na kome počiva sve postojeće. Jedan od brojeva koji često viđamo u narodnim predanjima, folkloru, bajkama i književnosti uopšte, a ima veliki značaj i u brojnim religijama sveta je broj tri. Bila jednom tri brata…tri kraljevstva…troglava aždaja…tri praseta…tri medveda…Mnoštvo trojki i trijadi prati nas i u svakodnevnom životu: treća sreća; juče, danas, sutra; prošlost, sadašnjost, budućnost; mladost, zrelost, starost. Brojne su književne, filmske i pozorišne trilogije. U pop-kulturi znamo za tročlane bendove poput The Police, The Supremes, Bee Gees, The Pointer Sisters, ZZ Top, Nirvana, Destiny’s Child, Bananarama, The Beastie Boys, TLC, The Sugababes, Run-DMC; tri tenora; filmove i TV serije sa po tri glavna aktera: The Three Stooges, The Three Caballeros, Ed, Edd n Eddy, The Powerpuff Girls, Čarlijevi anđeli, Veštice iz Istvika, Čari, Isterivači duhova, Tri amigosa, Dobar, loš, zao, Tri palme za dve bitange i ribicu; takozvano trojstvo top-modela devedesetih godina prošlog veka – Kristi, Naomi i Linda, kao i za mnogobrojne trojke koje su ponekad odlučujuće u košarkaškoj utakmici. Ovog puta saznaćemo kako su se sve ove i još neke trojke, trijade i trojstva predstavljale u vizuelnim umetnostima i kulturi.
Andrej Rubljov, Sveta Trojica, 1411. ili 1425–27.
Na čuvenoj ikoni ruskog slikara Andreja Rubljova, predstavljena su tri anđela koja su se javila Avramu. Ova scena se u pravoslavnoj ikonografiji naziva Gostoljublje Avramovo i uglavnom predstavlja Avrama i Saru koji u Mamriji ugošćavaju tri stranca koji im govore da će dobiti sina. Rubljov nije predstavio Avrama i Saru, već samo tri anđela koja sede za trpezom, te su se zbog toga mnogi istraživači usaglasili da predstava ima dvostruku ulogu i da predstavlja i Svetu Trojicu (Oca, Sina i Svetog Duha) koja se Avramu javljaju u vidu tri anđela. Smatra se da je u pozadini ikone Rubljov naslikao Avramovu kuću, Mamrijski (ili Mamvrejski) hrast i goru Moriju.
Andrea Mantenja, Poklonjenje mudraca, krajem 15/početkom 16. veka
Scena Poklonjenje mudraca naziva se još i Sveta tri mudraca ili Sveta tri kralja i predstavlja biblijske mudrace koji su, prema hrišćanskom predanju, došli iz dalekih zemalja sa istoka da se poklone novorođenčetu Hristu, koga su pronašli prativši vitlejemsku zvezdu. Uglavnom su na kompoziciji, pored Bogorodice sa detetom i Josifa, tri mudraca – Valtazar, Melhior i Kaspar, predstavljena u istočnjačkoj odeći sa njihovim darovima za Hrista: tamjanom, zlatom i smirnom. Mantenjina slika karakteristična je po krupnom planu zahvaljujući kome možemo da uočimo detalje na Hristovim darovima i odeždi mudraca.
Ticijan Večeli, Tri doba čoveka, 1512–1514.
„Koje stvorenje ujutro hoda na četiri noge, u podne na dve, a uveče na tri?”, pitala je Sfinga Edipa, a on joj je, za nju fatalno neočekivano, odgovorio tačno: čovek. Ova univerzalna misao o razdobljima u čovekovom životu predstavljana je od davnina i u umetnosti, a posebno su je voleli umetnici renesanse. Ticijan je tri doba čoveka prikazao na dve slike od kojih prva nosi istoimeni naziv, dok se druga zove Alegorija mudrosti. Na prvoj slici, naizgled jednoj pastoralnoj sceni, Ticijan je sa leve strane, u prvi plan, predstavio jedan mladi zaljubljeni par; sa desne strane, ispod drveta, dva deteta koja mirno spavaju dok nad njima bdi mali Kupidon, a u pozadini starca sa dve lobanje. Oni predstavljaju razrešenje Sfinginog pitanja: detinjstvo, zrelost i starost. Ovde konkretno tri doba ovog para, sa akcentom na mladosti (koju nekad u drugoj varijaciji na ovu temu zamenjuje zrelost) dok se starost naglašavala (često) smrću, sve u cilju poruke o prolaznosti, ali i o hrišćanskom konceptu večne ljubavi, života i spasenja, ako uzmemo u obzir crkvu na horizontu pejzaža.
Nepoznati autor, Tri mudra majmuna, nakon 1617.
Veoma rasprostranjena i poznata tri mudra ili mistična majmuna, najčešće u vidu skulptura, od kojih su jednom pokrivene uši (Kikazaru), drugom usta (Ivazaru), a trećem oči (Mizaru), ilustruju staru japansku izreku: „Ne vidi zlo, ne čuj zlo, ne govori zlo”. Smatra se da bi ona mogla da potiče iz drevne Kine, a da je potom počela da se koristi i vizuelizuje u Japanu. Jedna od prvih sačuvanih predstava su tri majmuna iznad ulaza u hram Tošogu iz 17. veka, u okviru kompleksa budističkih hramova Niko, izgrađenih još u 8. veku u gradiću Niko, severoistočno od Tokija. Smatra se da je dekorativne detalje u rezbi na ulazu u ovaj hram izradio umetnik Hidari Džingoro, za koga su u izvorima godine života često različito navedene, pa se ne može sa sigurnošću tvrditi da je on autor ovih skulptura. Nekad se majmuni nazivaju i Mizaru, Mikazaru i Mazaru, a raspored prikazivanja nije fiksan. Takođe se, znatno ređe, predstavlja i četvrti majmun Šizaru koji ima prekrštene dlanove i nosi poruku: „Ne čini zlo”.
Piter Pol Rubens, Tri gracije, 1630–1635.
Gracije u rimskoj, a Harite u grčkoj mitologiji, čine trojku malih boginja šarma, lepote, prirode, kreativnosti i plodnosti. Njihova imena su obično Aglaja („Sjajna”), Eufrosina („Radosna”) i Talija („Cvetajuća”), mada postoje brojne varijacije imena. U umetnosti su Harite (grčki, jednina: charis) ili Gracije (latinski: gratiae) rado prikazivane od antičkih vremena, a personifikovale su ljupkost, lepotu, harizmatičnost i gracioznost, kao što to sama imena kažu. Na Rubensovoj baroknoj kompoziciji, za razliku od prethodnih antičkih ili renesansnih, poprilično vitkih ili atletski građenih, vidimo realnije predstavljena naga tela Gracija sa ukrasima u kosi, predstavljenim u jednom idiličnom pejzažu. Često se i druge tri antičke dame, boginje među boginjama, Atina, Hera i Afrodita, pojavljuju kao grupa, o čemu je bilo reči u jednom od prethodnih tekstova.
Pol Tuman, Tri parke, oko 1880.
Moire u grčkoj, parke u rimskoj, norne u nordijskoj, a suđaje (ili suđenice) u slovenskoj mitologiji bile su tri boginje sudbine koje su upravljale ljudskim životima uz pomoć konca života ili niti sudbine. Njihova imena su Klota, Laheza i Atropa. Prva je plela niti ljudske sudbine, druga ih razmotavala, a treća završavala (te se tako poistovećivala sa smrću). Onima koji se sećaju udžbenika likovne kulture za srednje škole, poznate su čuvene Fidijine Tri parke sa istočnog zabata atinskog Partenona, koje se danas čuvaju u Britanskom muzeju u Londonu, mada je ustanovljeno da nije reč o njima, već o drugim boginjama. Ipak, predstave parki su brojne, a jedan o primera su i moire iz Diznijevog crtanog filma Herkules. Ovaj primer je jedna slika iz 19. veka, delo nemačkog ilustratora i slikara, Pola Tumana, na kojoj su tri Sudbine (latinski: Fata, kako su se još nazivale u rimskoj mitologiji) predstavljene ujedno i kao tri doba čoveka: mladost, zrelost i starost.
Džon Singer Sardžent, Sestre Vindhem, 1899.
Tri sestre su, kao i tri brata, česti akteri bajki. Iako su iz književnosti Čehovljeve sestre Prozorov verovatno najpoznatije, tri sestre su i čest toponim u geografiji Australije, Kanade, SAD, Irske, Ujedinjenog Kraljevstva i Južnoafričke Republike, a palata Tre Sorele i danas stoji u Prčnju i podseća na tri sestre, jednu od najvećih legendi Boke kotorske. Američki slikar Džon Singer Sardžent naslikao je portrete dve različite porodice sa po tri sestre: sestre Ačeson i sestre Vindhem. Grupni portret sestara Vindhem, Medelin, Pamele i Meri (kasnije poznatijim po svojim udatim prezimenima), razrađeniji je i predstavlja tri sestre kao ćerke Persija Vindhema, uglednog britanskog vojnika i političara, jednog od osnivača društva Duše (The Souls) čiji su članovi bile i njegove ćerke. Na slici su sestre udobno smeštene u salonu, svečano odevene u belim haljinama, a iza njih se naziru porodični portreti, među kojima dominira portret njihove majke, delo umetnika Džordža Frederika Votsa. Autorka ovaj tekst posvećuje svojim omiljenim osobama – rođenim sestrama, sa kojima i sama čini trijadu.
Mid Šefer, Tri musketara, 1929.
Poznati su nam najpre iz ilustracija romana Aleksandra Dime oca, a potom iz mnoštva ekranizacija i animacija, ali mnogo je više slika gde se uz Aramisa, Portosa i Atosa, pojavljuje i D’Artanjan. Mid Šefer, američki ilustrator i slikar, ilustrovao je brojne klasične romane, poput Mobi Dika, Grofa Monte Krista, Jadnika, kao i Tri musketara. Po svojoj tehnici, širokim i isprekidanim nanosima boje, ali po stilu koji se odnosio na romantičarske teme, bio je predstavnik čuvene brendivajnske škole (američke umetničke kolonije) kojoj su pripadali i ostali ilustratori klasičnih romana.
Frenk Tomas, Oli Džonston, Tri vile iz Uspavane lepotice, 1959.
U različitim verzijama bajke Uspavana lepotica ima čak i šest ili sedam vila. Ipak, Diznijeva animacija tri vile iz ove bajke su brojnim generacijama postale najprepoznatljivije. Flora, Fauna i Meriveder su tri dobre vile ili kume tek rođenoj princezi Aurori i dolaze da joj donesu darove. Pošto se pojavljuje zla vila Grdana (engl. Maleficent) koja baca kletvu na princezu, treća vila svoj prvobitni poklon menja u stogodišnji san umesto Grdanine poručene smrti princeze. Vile su predstavljene različitim bojama: Flora crvenom, Fauna zelenom i Meriveder ili Meri plavom. Flora i Meri se često raspravljaju, što traje i do samog kraja crtanog filma, kada ne mogu da se dogovore oko boje Aurorine haljine, a knjiga se već zatvara.
Dejl Njutn, Ben Hibon (Framestore), Priča o tri brata, Hari Poter i relikvije Smrti, prvi deo, 2010.
Iako braća Grim imaju bajku pod imenom Tri brata, a oni su često akteri i u srpskim narodnim bajkama, priča o trojici braće je nekim mlađim generacijama verovatno poznatija kroz priču o relikvijama Smrti iz serijala o Hariju Poteru. Tri brata, Antioh, Kadmus i Ignotus Peverel, od kojih će buduće generacije čarobnjaka naslediti starozovni štapić, kamen vaskrsnuća i nevidljivi ogrtač, predstavljena su u filmu uz pomoć animacije Dejla Njutna i Bena Hibona iz britanske kompanije Framestore. Inspiraciju za animaciju u vidu silueta u sepija tonovima, pronašli su u istočnjačkim teatrima senki i u pionirskim delima animacije uz pomoć siluete, Šarlote (Lote) Rajniger.
maj, 2020.
