piše: Nevena Stajković
Lidija Dimkovska je makedonska pesnikinja, prozna autorka i prevoditeljka sa slovenačkog i rumunskog jezika. Objavila je čak sedam zbirki poezije i četiri romana – Skrivena kamera (2004), Rezervni život (2012), Non-Ui (2016), dok njen najnoviji roman nosi naziv Jedinstveni matični broj i objavljen je prošle, 2023. godine. Uz navedena dela, Lidija je objavila i jednu zbirku kratkih priča i putopisni dnevnik. Ovako bogat opus zaslužio je međunarodna književna priznanja za poeziju i prozu, među kojima se našla prestižna Evropska nagrada za književnost iz 2013. godine, za roman Rezervni život. Njene pesme i prozna dela prevedena su na više od dvadeset jezika.
Sada kada smo se dotakli svestranog opusa Lidije Damkovske, vreme je da se fokusiramo na jedno njeno delo koje je posebno privuklo našu pažnju. Reč je o romanu neobičnog i zagonetnog naziva Non-Ui, koji je kod nas objavilo Dokaz izdavaštvo. Roman odlikuje nelinearna struktura, zato što radnja obuhvata dve vremenske ravni – period Drugog svetskog rata i godine koje su usledile nakon njega, i savremeno doba, vreme oko 2016. godine. Ove dve vremenske linije konstantno se prepliću, a važno je da naglasimo da prvoj pripada baka Nedjeljka, a drugoj njena istoimena unuka. Roman predstavlja svojevrsni dijalog između bake i unuke, vođen na hrvatskom jeziku, jeziku koji je neraskidivo spajao dve glavne junakinje.
Prateći prvu vremensku ravan, otkrivamo detalje iz života babe Nedjeljke, koja je pre i u vreme okupacije Splita bila mlada devojka. Ona živi sa mamom, tatom, mlađim bratom Krstom i strinom; stric je otišao u partizane ubrzo po početku rata. Ima nekoliko drugarica, a draga joj postaje i Šarlota Guije, Francuskinja koja dolazi brodom u Split i odlučuje da tu i ostane jer se zaljubila u Nedjeljkinog profesora francuskog. Veliki deo bakinih ispovesti obojen je ratnim užasima, a kao jedna od najupečatljivih slika ostaje Krstino zabavljanje italijanskih, fašističkih vojnika na Bačvicama. On i njegov drugar Jurij, izbeglica iz Rusije, pevali su dalmatinske i mnoge druge pesme i igrali, te za to dobijali hranu – sve do kobnog dana kada se jedan pijani vojnik razbesneo, prebio obojicu zabavljača, a Krsti slomio mali prst na ruci.
Unuka Nedjeljka živi u Kastelamareu del Golfu na Siciliji, sa mamom, tatom, sestrom, bakom i dekom. Kako to da se baka Nedjeljka preselila na pomenuto ostrvo i tu zasnovala porodicu, pitate se, ali ubrzo pogađate da je ljubav u pitanju. Baka Nedjeljka se, po završetku rata, zaljubila, ali ne u bilo koga, već u bivšeg fašističkog vojnika, koji je prešao u partizane, ali to nije bilo da dovoljno da nestane činjenica da je Nedjeljkinom bratu Krsti slomio prst. Tako je, baka Nedjeljka se zaljubila u Karla i zbog njega prešla da živi na Siciliji.
Celoga života osećala se kao tuđinka – u Kastelamareu del Golfu bila je strankinja, a u Splitu više nije pripadala. Ipak, nije naučila svoja tri sina da govore hrvatskim jezikom, već samo unuku Nedjeljku. Zbog toga su baka i unuka posebno bliske, te baka pripoveda unuci o svim događajima, osećanjima i ljudima koji su obeležili njen život. Unuka shvata koliko je baki teško palo što je ostavila rodni grad i preselila se na ostrvo na kojem je poznavala samo Karla. Zato ona i tokom studija ide svakog dana na predavanja u drugi grad, pa i kada se zaposli u knjižari u Palermu, ne nalazi tu stan, već putuje svakog dana na posao i vraća se kući, uverena da nikad ne bi mogla da ostavi Kastelamare del Golfo, kao ni kuću u kojoj je odrasla.
„Ima nešto u genima što nije tek tako, ne zaboravlja se, i sve vreme te vuče ka onome što ti je u krvi. I mene je celog života vukao nazad onaj naš, splitski domaći mali život, i kao da sam tamo, a nisam.”
Non-Ui, Lidija Dimkovska
Roman je pun detalja iz života bake Nedjeljke iz kojih saznajemo kako je narod živeo za vreme fašističke okupacije, a kako za vreme posleratne Jugoslavije. Baba Nedjeljka, tada devojka, tokom rata je, uz strinu, postala krojačica. Najpre je šila partizanske uniforme i tako dala doprinos antifašističkoj borbi. Uživala je šijući u tišini sa strinom, koja, po starom balkanskom običaju, nije pričala sa Nedjeljkinima zbog davne porodične svađe. Nedjeljka se po okončanju rata priključila Antifašističkom fronu žena i podučavala mlade devojke šivenju, koje su se posle zapošljavale u fabrikama tekstila. Ipak, nakon jednog incidenta, Nedjeljka je isključena iz AFŽ-a, a za kaznu je morala da sašije pedeset mantila za nove radnice u fabrici cementa. Tako je postala još sigurnija u svoju odluku da se preseli kod Karla na Siciliju.
„Ispratile su te na pristanište tvoja majka, drugarice i samo dve starije žene iz AFŽ-a. To su bile one koje nisu poverovale tvom bratu kada je upao na jedan od poslednjih sastanaka na kojima si prisustvovala i počeo da viče: ’Isključite je iz AFŽ-a! Pa ona je zaljubljena u nekadašnjeg fašistu koji mi je slomio prst ’42. Njemu se nije sviđala naša dalmatinska muzika i zbog toga me je pretukao! Fašista! Sa fašistom je spavala u našoj kući i sad će ići kod njega da se uda!’ Pokazivao je naokolo prst koji mu visi na ruci, a tebi je drugom rukom pokazao srednji prst.”
Non-Ui, Lidija Dimkovska
Roman otkriva sudbine mnogih sporednih junaka, pa tako ostaje simpatična uzrečica majke devojke Nedjeljke – „U inat” – kojom je često ilustrovala balkanski mentalitet svoje svekrve. Međutim, mi ćemo prikaz ovog romana završiti pažnju ponovo usmeravajući na baku Nedjeljku i otkriti vam da naslov knjige krije upravo njen nadimak – jer non-oui na francuskom znači ne-da. Taj nadimak nadenula joj je Šarlota i po njemu je bila posebna. Unuka je nosila nadimak Neda, a baba Nedjeljka je uvek ostala baba Non-Ui.
novembar, 2024.
