piše: Nevena Stajković
U ulici Matice srpske 1 u Novom Sadu nalazi se, pogađate, Matica srpska. Jedna od najstarijih srpskih književnih, kulturnih i naučnih institucija osnovana je u Pešti, u Tekelijanumu, 4. odnosno, 16. februara 1826, da bi 1864. godine bila preseljena u Novi Sad, a svoj konačni dom pronalazi 1927. u zadužbinskom zdanju Marije Trandafil. Od osnivanja nametnula je sebi zadatak da predstavlja srpsku kulturu ostatku Evrope i da prosvećuje naš narod koji se u to vreme postepeno oslobađao turske vlasti. Njeni osnivači su Jovan Hadžić, Josif Milovuk, Đorđe Stanković, Gavrilo Bozitovac, Petar Rajić, Andrija Rozmirović i Jovan Demetrović.
Jeste li znali da su dobrotvori i članovi Matice srpske bili knez Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, Petar II Petrović Njegoš, Mihajlo Pupin, plemić Sava Popović Tekelija, Jovan Jovanović Zmaj, Laza Kostić, Nikola Tesla i mnogi drugi?
Biblioteka Matice srpske nastala je upravo kada i sama Matica. To je najstarija srpska nacionalna biblioteka i poseduje najveću zbirku starih i retkih srpskih knjiga na svetu. Od 1948. godine Biblioteka prima makar jedan primerak svih dela štampanih na teritoriji Srbije, a od 1965. sa teritorije cele Jugoslavije. Poseduje preko 4 000 000 publikacija na srpskom i na još 109 jezika. Ipak, jedan od najznačajnijih zadataka Biblioteke Matice srpske je restauracija, konzervacija, mikrofilmovanje i digitalizacija publikacija.
Galerija Matice srpske nalazi se na Trgu galerija u Novom Sadu i ima kolekciju dela srpske umetnosti od 16. veka do danas. U Galeriji možete videti dela velikana i velikanki srpskog slikarstva, kao što su Paja Jovanović, Katarina Ivanović, Uroš Predić, Đura Jakšić, Petar Lubarda i drugi. Galerija vuče korene od Muzeja Matice srpske, osnovanog 1847. godine. Muzej nastaje tako što je Sava Tekelija, veliki srpski dobrotvor i prvi doživotni predsednik Matice srpske, zaveštao Matici zbirku porodičnih potreta. Galerija danas ima Stalnu postavku umetnosti 19. i 20. veka koja je otvorena 1958. godine, te je time ozvaničan samostalan rad ove ustanove.
Jeste li znali da je po uzoru na Maticu srpsku osnovan niz institucija, u koje spadaju Matica češka iz 1831. godine, Matica ilirska iz 1842. (kasnije preimenovana u Matica hrvatska), Matica dalmatinska u Zadru iz 1861, Matica slovačka iz 1863, Matica lužičkosrpska iz 1847, te najmlađa, Matica bugarska iz 1989. godine?
Letopis Matice srpske – najstariji književni časopis u svetu
Osnovan je u Novom Sadu pod nazivom Srbski letopis i izlazi, bez većih prekida, od 1824. godine. Pauze su se desile između 1835. i 1836. kada je austrougarska administracija želela da ugasi ustanovu; za vreme Revolucije 1846, kao i tokom Prvog i Drugog svetskog rata. Letopis je štampan u Budimu, a osnivač je Georgije Magarašević. Tu su objavljivani radovi koji su podrazumevali teme iz sveta: književnosti, jezika, folklora, istorije, religije i kulture. Interesantno je da su bili dobrodošli radovi svih slovenskih naroda, ne samo Srba – „ot Adrijatskog do Ledenog, i ot Baltiskog do Crnog mora”.
Georgije je dobio savet od peštanskih trgovaca i intelektualaca da osnuje kulturnu ustanovu koja će izdavati časopis, ali razviti i druge delatnosti koje će služiti prosvećivanju srpskog naroda. Tako je Matica svoju svrhu pronašla u izdavaštvu – „da se Knjige Srbske rukopisne na svet izdaju i rasprostranjavaju, i to sad i otsad bez prestanka za svagda”. Jovan Sterija Popović, Milovan Vidaković i Dositej Obradović bili su među prvim autorima čija je dela objavila Matica srpska.
Matica se i danas bavi izdavaštvom, a jedno od najznačajnijih izdanja upravo je Pravopis srpskoga jezika. To je normativni priručnik koji se tiče srpskog jezika i ortografije (pravilnog pisanja). Pravopis sastavljaju lingvisti Mato Pižurica, Jovan Jerković i Mitar Pešikan. Prvo izdanje datira iz 1993, a poslednje iz 2017. godinu. Priručnik sadrži poglavlja vezana za ekavski i ijekavski izgovor, glasovne promene, pisanje velikog slova, skraćenice, interpunkciju, ali i rečnik, glavno oruđe naših i mnogih drugih lektora i lektorki.
Matica srpska nije promenila svoj zadatak da prosvećuje srpski narod i znanje čini dostupnim svima, te danas Letopis matice srpske može da se preuzme sa njihovog sajta. Letopis objavljuje pesme, priče, odlomke priča ili romana, eseje, naučne radove, kritiku i prikaze iz oblasti književnosti i sličnih nauka. Na sajtu Digitalne Biblioteke Matice srpske možete prelistati dragoceno izdanje Letopisa iz 1828. godine objavljeno u Budimu.
februar, 2024.
