Manasija

piše: Nevena Stajković

„Uzljubite ljubav,

Mladići i devojke”

Slovo ljubve, Stefan Lazarević

Manastir Manasija mnogi nazivaju i Resava jer je podignut upravo blizu reke Resave. Naziv Manasija nosi zbog svog ktitora, despota Stefana Lazarevića, kojeg su zbog njegove mudrosti upoređivali sa starozavetnim carem Manasijem. Manasija je sazidana 1418. godine i karakteriše je jedanaest kula povezanih masivnim bedemima koji su imali odbrambenu ulogu. Glavna kula odbrane, odnosno donžon, nosi naziv i Despotova kula i u nju se ne može ući ni sa zemlje, ni sa bedema, već se do vrata mora popeti uskim stepenicama koje je bilo lako odbraniti. Na kulama se nalaze mašikule, odbrambeni balkoni koji nemaju pod, te su kroz te otvore neprijatelji mogli biti gađani kamenim kuglama ili polivani vrelom vodom. Mašikule su obeležje resavskog utvrđenja.

Pored Kalenića, Ravanice i Ljubostinje, manastir Manasija je jedan od najznačajnijih predstavnika Moravske škole. Moravski stil u srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi obuhvata period od Maričke bitke (1371. godine) do pada srpske despotovine pod osmansku vlast 1459. godine. Spoljašnja obrada građevina moravskog stila prepoznatljiva je po sivom, odnosno žućkastom kamenju i crvenoj opeci. Tu su i rozete i reljefni okviri prozora, portala i lukova.

Dugo se mislilo da se mošti despota Stefana Lazarevića nalaze u Koporinu, manastiru nadomak Velike Plane. Međutim, postoje nekoliki dokazi da to nije tako. Najpre, despot Stefan gradi Manasiju i u centralnom delu utvrđenja Crvku Svete Trojice kao svoj grobni hram, mauzolej. Zašto bi sagradio ovu zadužbinu, da bi potom bio sahranjen u Koporinu, manastiru čiji je ktitor neko drugi? Međutim, najsnažniji dokazi da je despot Srefan sahranjen upravo u Manasiji leže u tome što su 2006. godine arheološkim istraživanjima pronađeni njegovi zemni ostaci, i to upravo na mestu gde su se ktitori sahranjivali – južni zid zapadnog traveja naosa crkve. DNK analizom pronađene mošti su upoređene sa moštima kneza Lazara, te je potvrđeno da su Stefanovi zemni ostaci vekovali upravo u Manasiji. Mošti se danas nalaze u kivotu ispred ikonostasa u crkvi.

Nažalost, mnogi zidovi crkve su ogoljeni i freske su u veoma lošem stanju. Ipak, vidljivi su tragovi izvanrednog freskoslikarstva grčkih zografa iz Soluna. Na freskama dominiraju plava boja, koja se pravila od lapis lazulija, minerala dovoženog iz današnjeg Avganistana. Kilogram lapis lazulija bio je skuplji od dva kilograma suvog zlata. Pored plave, tu su i crvena i vizantijska zlatna, čiji je kilogram koštao baš koliko i kilogram zlata.

Manasijska trpezarija sazidana je po ugledu na hilandarsku. To je ujedno i najveća manastirska trpezarija u srednjovekovnoj Srbiji. Imala je prizemlje, sprat, drvene tremove i dvoslivni krov. Ukupna korisna površina ove građevine je 1000 m², pa se smatra da se trpezarije nalazila u prizemlju, dok su na spratu bili biblioteka i skriptorijum.

Despot Stefan Lazarević bio je inicijator obnove kulture i književnosti u Srbiji. Tako nastaje Resavska škola, a Manasija postaje najvažniji centar prepisivačke i prevodilačke aktivnosti u to vreme. Kaluđeri su se bavili prepisivanjem, ispravljanjem starijih rukopisa i prevođenjem novijih književnih dela. Među tim delima nalazili su se starozavetni spisi o carevima i ratovima, jer je, kako istoričari navode, despot to voleo da čita. Jedan od glavnih rukovodilaca Resavske škole bio je Konstantin Filozof, koji je napisao Žitije despota Stefana Lazarevića.

Poznato je da je Stefan Lazarević i sam stvarao. Autor je Zakona o rudniku Novo Brdo (1412) i Natpisa na mramornom stubu na Kosovu (1404). Ipak, njegovo najznačajnije delo je Slovo ljubve – književna poslanica, takoreći himna ljubavi, odnosno pismo koje je despot uputio nekome. Ime adresata nije sačuvano, ali se pretpostavlja ga je namenio bratu Vuku.

Ovaj monumentalni manastir inspirisao je Vaska Popu, velikog postomodernističkog pesnika, te mu je ovaj posvetio pesmu. Popa naslućuje dolazak neprijatelja u vidu Osmanskog carstva, a Manasiju naziva poslednjim beskrajem u oku, te bastionom koji prkosi svemu što vreme donosi.

Plavo i zlatno
Poslednji prsten vidika
Poslednja jabuka sunca

Zografe
Dokle tvoj pogled dopire

Čuješ li konjicu noći
Alah il ilalah

Kičica tvoja ne drhti
Boje se tvoje ne plaše

Bliži se konjica noći
Alah il ilalah

Zografe
Šta li vidiš na dnu noći

Zlatno i plavo
Poslednja zvezda u duši
Poslednji beskraj u oku

Manasija, Vasko Popa

februar, 2024.