piše i fotografiše: Milica O. Marković
Kadiz (šp. Cádiz) i njegovu lepotu putopisci neretko opisuju svakojako i maštovito. Za neke to je „duša harmonikom vezana u čvor,” ili „neobični andaluzijski fosil,” ali za većinu Kadiz je mesto koje ima sve – „najlepšu plažu Kalet (šp. La Caleta), najjača mesta za surfovanje i dokaze istorije duge tri hiljade godina.”
Bela lepotica, kako volim da ga zovem, jedna je od najstarijih evropskih gradova, osnovana davne 1100. godine pre nove ere, sa izuzetno važnim geografskim položajem. Nalazi se na Andlauzijskom poluostrvu i u svojoj dugoj istoriji grad je bio pod Feničanima, Rimljanima, Vizigotima, Mavarima i hrišćanima, zbog čega možete da od njega očekujete neverovatan miks svih ovih kultura. Dakle, pre mnogo vekova, Feničani osnivaju grad pod imenom Gadir, koji postaje lučki grad usredsređen na trgovinu zahvaljujući privilegovanom strateškom položaju, komunikacijskim vratima između Sredozemnog i Atlantskog okeana. Taj antički Kadiz bio je verovatno vrlo sličan Kadizu kakvog i danas poznajemo, komercijalni, pomorski, živahni i srećni grad. Kao i većina grčkih i feničanskih gradova, Kadiz biva romanizovan nakon dolaska Rimljana na Iberijsko poluostrvo i u istoriji postaje poznat kao Gades, odakle zvanično potiče njegov aktuelni naziv. Međutim, nakon pada Rimskog carstva i prestankom trgovinskih odnosa od kojih je grad toliko imao koristi, ova lepotica pada u zaborav i doba tišine.
Deleći istu sudbinu kao i Sevilja, ali i mnogi drugi andalužanski gradovi, Kadiz potpada pod vlast Mavara (Muslimana sa severa Afrike) i Arapa, čija se invazija dogodila 711. godine. Muslimanski Kadiz biva preimenovan u Qadis i gubi značaj najvažnijeg grada na tom području. Ipak, tri veka kasnije, tačnije u 13. veku, španski vladar Alfonso X El Sabio osvaja grad i naseljava ga populacijom iz Kantabrije (Cantabria) sa severa Španije. Tako će, ponovo konstituisan, početi da zadobija svoj nekadašnji sjaj, a za vreme Kristifora Kolumba i njegovim osvajanjem Amerike nastaje nova prekretnica u hronologiji grada. Kadiz će kao bogata luka uživati privilegiju komercijalnog monopola sa Amerikom i živeti svoje posebno zlatno doba. Sjaj i slava su došli naročito početkom 18. veka, kada je Sevilja izgubila monopol na trgovinu sa Novim svetom, a Kadiz, koji je bolje izabrao stranu u prestolonasledničkom sporu – pobedničku burbonsku dinastiju, a ne poražene Habzburge – time postao glavna španska luka za prekookenaske kolonije. Takođe je važno spomenuti dva događaja koja su posebno obeležila sudbinu ovog grada, odnosno Španije, u 19. veku (prvo od njih predstavlja Bitka kod Trafalgara gde Špansko carstvo biva poraženo od strane Engleza, na obalama Barbata; i drugi, napoleonska invazija kojoj se opire jedino Kadiz u celoj Španiji). Zbog svoje hrabrosti i velikog patriotizma grad je u postnapoleonsko vreme postao prestonica Španije i centar iz kog su iznikle ideje kasnije uključene u La Pepu (šp. La Pepa), čuveni ustav iz 1812. godine – prvog u istoriji Španije i najliberalnijeg u tadašnjoj Evropi.
Sada, sa sažetim uvidom u neke od najbitnijih istorijskih događaja Kadiza, mapom u rukama, i onim najbitnijim, impulsom i ljubavlju za novom avanturom, uputite se na neverovatno putovanje i istraživanje grada.
Prvo gde ćete se zapututi je, sigurno, stari deo Kadiza, koji je opasan dugačkim monumentalnim zidom izgrađenim početkom 16. veka. Pažnju posebno privlače njegove visoke i vitke kapije, od kojih su najimpresivnije Landvort Geit i Las Puertas de Tijera, iza kojih se skriva raznobojnost i mnogolikost drevnog kadiskog centra sa uzanim uličicama i tajanstvenim prolazima. Starim delom grada dominiraju kamene i ciglene zgrade zbijene oko uskih kamenih ulica u kojima ćete se naći očaranim i zaljubljenim u lepotu nečega nesvakidašnjeg i neponovljivog. Zgrade u centru imaju najviše četiri sprata, a ono što je zanimljivo je činjenica da je kamen, koji oblaže kuće, izvađen sa dna mora, te i dalje ima na sebi okamenjene školjke. Skoro sve ulice grada na ovaj ili onaj način će, zapravo, dovesti posetioca na glavni trg. Na levoj strani i za nekoliko minuta zadesićete se pred jednim od najpoznatijih obeležja grada, to jest, pred Katedralom okruženoj palmama. Gradnja ogromne katedrale započeta je još u zlatnom dobu u 18. veku, međutim, zbog raznih kriza, trajala je skoro ceo vek. Iz toga razloga je ona neverovatna mešavina stilova, baroknog, rokokoa, neoklasicizma, ali i kultura (zlatna kupola koja se vidi sa skoro svake tačke u gradu podseća na afričke gradove). U ovoj crkvi počiva Manuel de Falja, rođeni gaditano, otac španskog muzičkog nacionalizma i začetnik nove etape muzičkog modernizma. U njegovu čast sagrađen je Veliki teatar Falja na trgu Fragela, zdanje koje u prvi mah podseća na arenu jer se u središtu nalazi kružna Velika sala sa izvanrednom akustikom. U tom teatru svake godine se od 13. do 21. maja održavaju internacionalne muzičke svečanosti posvećene kompozitoru i tada se u Kadizu okupljaju muzičari iz celog sveta.
Nedaleko od Trga katedrala, u ulici Filip Emanuel, smešteni su Arheološki i Muzej umetnosti. U prostranom prizemlju mogu se pogledati predivni predmeti od stakla, nakit od srebra i amfore pronađene u dubinama stare luke. Na drugom spratu su Rubensova platna, a na trećem je izuzetno lepa kolekcija lutaka koje su korišćene u satiričnim predstavama. Ipak, tamo gde će vas zapljesnuti blještavilo belog, a gde ćete moći da mirno proučite sve nijanse bele boje – najbolji je Torre Tavira, jedan od 260 tornjeva koji su služili za osmatranje i kontrolisanje prilaza lukama. U ovom tornju, koji je ujedno i najviša tačka grada, naći ćete i najpoznatiju evropsku camera obscura – prostoriju bez prozora na čijem se plafonu nalazi stotine sočiva i ogledala, a koja na jedan sto projektuju živu sliku iz raznih delova grada. Pogledom u daljinu prepoznaće se tvrđava San Sebastijan, glavna utvrda grada, koja se nalazi na kraju plaže Kaleta, na malom ostrvu koje je odvojeno od grada. Prema priči, tu se nalazio hram Kronosa, titana grčkih bogova i Zevsov otac. Kula i svetionik se izdižu četrdeset i jedan metar iznad mora, a tokom istorije mnogo puta je odigrao svoju zaštitničku ulogu.
Naime u Kadizu su i danas vidljivi brojni dokazi vekovnih prekookeanskih putovanja. Grad ima bogatu pomorsku tradiciju. Bivše palate bogatih trgovaca, danas apartmani, pretrpele su samo neznatne promene. Najlepše, obojene u ružičastu, krem i žutu boju smeštene su na San Antoniju, zajedno sa crkvom iz 18. veka čija barokna fasada podseća na južnoamerički stil, uvezen, prilagođen i nadograđen andaluzijskim. Vile i palate imaju balkone sa gvozdenim ogradama izbočenim kako dame u krinolinama ne bi imale problema dok sa svojih balkona posmatraju prolaznike. Ovaj stil, popularan u 19.veku, „došao” je iz Havane, zbog čega se Kadiz neretko zove i evropskom Havanom. Međutim, za razliku od Granade i Kordobe, Kadiz nema previše tragova petovekovne mavarske vladavine. Grad je okružen plažama, na koje se tradicionalno, u vreme odmora, sjati pola Španije. Kadiz je, u stvari, grad na ostrvu. Sa kopna se najpre vidi veličanstveni most koji je najveći u Španiji. Njegove bele sajle razapete sa nosača promiču nekoliko kilometara, dok je more istinski tamnoplavo, a nebo nesvakidašnje, višebojno.
I tako opčinjeni lepotom nesvakidašnjeg, možete sesti u jedan od omiljenih kafića u gradu, El Manteca, i okusiti tradicionalni salmoreho (šp. salmorejo) i vino tinto de verano, a pored toga, verujte da ćete iskusiti tipičan kadiški humor i slatko se nasmejati. Tu belu istorijsku lepoticu uvek će pratiti glas da je najbolje mesto za surfovanje u Španiji, da ima jedan od najboljih karnevala koji je preživeo i Frankovu diktaturu, te da je pored Madrida bio poprište političke nezavisnosti i revolucije. Ali još mnogo toga vas čeka u Kadizu i zato upustite se u avanturu i zakoračite u lepotu belog (fotografije će vam reći zašto).
jun, 2020.
