piše: MoonQueen
Prošlog meseca u okviru ove rubrike pričali smo o francuskoj princezi vajarki Mari od Orleana čija je najpoznatnija skulptura statua Jovanke Orleanke, naručena za istorijsku galeriju u Versaju, koju je umetnica potom izvela u velikom broju različitih materijala i veličina. Iako se princeza posvetila ovoj temi u želji da pokaže istorijski legitimitet vlasti kuće kojoj je pripadala, povezujući Orleane sa podnebljem na kojem je rođena srednjovekovna ratnica, kult Jovanke Orleanke u francuskoj kulturi i umetnosti 19. veka postojao je nezavisno od ličnih interesovanja pojedinih umetnika i bio je izuzetno snažan. Naravno, ne slučajno.
Jovanka Orleanka probudila je maštu umetnika već u 15. veku, a njeni poduhvati bili su tema kako likovnog tako i književnog stvaralaštva ne samo francuskih već i drugih evropskih umetnika. Tokom budućih stoleća lik Jovanke Orleanke menjan je u vizulenoj kulturi kako bi se prilagodio političkim ili verskim idejama aktuelnog vladajućeg kruga države ili oblasti u kojoj je stvaran. Tokom 16. i 17. veka najsnažniji je bio kult Jovanke Orleanke kao hrišćanske device, pa je u ovom periodu ona često prikazivana izuzetno ženstveno, sa dugom kosom, u kostimu bliskom tadašnjoj ženskoj modi i najčešće u molitvi. Ratnička karijera, šlem, oklop, mač i konj sačekaće neko novo doba, kada pod okriljem talasa velikih političkih pobuna, u kojima će učešće masovno uzimati i žene, Francuska revolucija u krvi uguši stari režim i označi početak modernog doba.
U Francuskoj neposredno nakon revolucije 1789. stari spomenici podignuti u čast Jovanke Orleanke isprva su rušeni. Bio je to način da se potlačeni narod osveti pređašnjoj vladajućoj klasi, usled čega su mnogi značajni spomenici francuske kulture uništeni. Jovanka Orleanka je u tom trenutku shvatana kao jedan od simbola stare vlasti, usko povezane sa crkvom, pa je prošla slično kao i anđeli na gotičkim katedralama širom zemlje – porušena i pretvorena u prah. U isto vreme u drugim evropskim državama intelektualci i umetnici počinju da je vide i prikazuju sasvim drugačije. Prvi pisac koji je Jovanku Orleanku video kao simbol slobode bio je tada devetnaestogodišnji engleski pesnik Robert Sauti koji je 1793. komponovao delo Jovanka Orleanka: epska poema, prikazavši je kao tipičnu romantičarsku heroinu – predstavnicu nacionalne slobode, mladalačkog optimizma i liberalnih ideja. Godine 1801. nemački pesnik Fridrih Šiler napisao je Devicu iz Orleana, gde ju je predstavio kao revolucionarku u službi demokratskih ideja. Šiler je i najzaslužniji za sliku devojke na belom konju koja se neustrašivo suprotstavlja neprijatelju, kako će Jovanku Orleanku kasnije prikazati mnogi likovni umetnici.
Devica iz Orleana naziv je i satirične poeme koju je 1762. godine napisao Volter ismevajući ovu epizodu francuske istorije. Ironično, Volter je preminuo istog dana kada i Jovanka Orleanka, 30. maja, ali 1778. godine.
Zvaničnim dolaskom Napoleona na vlast stvari se menjaju i u Francuskoj. Napoleon je bio svestan važnosti kulta hrišćanske device među narodom, kao i potrebe svakog novog vladara za uspostavljanjem veze sa slavnim prethodnicima. Zbog toga je tokom Napoleonove vlasti pokrenuta velika obnova porušenih spomenika širom zemlje, kao i izgradnja novih, a uspostavljen je i novi nacionalni praznik proslavljanja kulta Jovanke Orleanke. Sredinom veka, francuski istoričar Žil Mišle napisao je delo Istorija Francuske kojim je umnogome uticao na popularnost ove heroine među Francuzima.
Novi nalet obožavanja kulta Jovanke Orleanke usledio je nakon Francusko-pruskog rata vođenog 1870–1871. godine. Možda se sećate sa časova istorije da su u gotovo svim ratovima vođenim na teritoriji današnje Francuske kao sporne oblasti uvek navođeni Alzas i Lorena, koji su u mnogobrojnim igrama prestola često menjali pripadnost jednoj ili drugoj državi. Kao i sve pogranične oblasti među zavađenim susedima, Alzas i Lorena retko su bivali pošteđeni kada bi došlo do vojnih okršaja, što je bio slučaj i sa ovim ratom. Nakon poraza u ratu, Prusi su anektirali ove pokrajine, te je rodno mesto Jovanke Orleanke, selo Domremi na obali reke Meze, ostalo izvan francuskih granica. Sveopšti pesimizam i nezadovoljstvo koji su zavladali među poraženima francuska država trudila se da ublaži novim naletom nacionalnih tema u kulturi i umetnosti takozvane Treće republike, a jedan od načina da se povrati vera u državu i nacionalni duh bio je i masovna produkcija slika Jovanke Orleanke krajem veka.
Na obali reke Meze, koja protiče Lorenom, nalazi se malo mesto Domremi u kojem još uvek stoji očuvana rodna kuća devojčice Žane, ili Žoane, koju danas znamo pod imenom Jovanka Orleanka.
Tokom osamdesetih i devedesetih godina 19. veka Jovanka Orleanka više se nije doživljavala samo kao istorijska ličnost, već počinje da se prikazuje i kao epska junakinja, mitološka ćerka francuske nacije, idealna predstavnica svog naroda i simbol koji u sebi objedinjuje ljubav prema otadžbini i religijsku posvećenost.
Na prelasku iz 19. u 20. vek u francuskoj kulturi Jovanka Orleanka uglavnom je bila predstavljana kao ratnica u borbi za nacionalne ideje, ali se njen kult tokom veka proširio i u ostalim evropskim državama, pa je ona postala čest motiv umetnika koji su stvarali van francuskog kulturnog područja. U drugim zemljama Jovanka Orleanka postaje simbol univerzalne borbe običnog naroda za demokratsku vlast i slobodu, uzdizanja potlačenih, zatim rodoljubivih osećanja i pravde. Sa jačanjem feminističkih pokreta krajem veka Jovanka Orleanka postaje i simbol ženske borbe za ravnopravnost. Francuske i engleske feministkinje koristile su je kao simboličnu figuru ženske snage, uma, hrabrosti, vojne politike, strategije, ali i finansijski nezavisne žene iz srednje ili niže klase koja sama stvara svoje mesto u svetu zahvaljujući hrabrosti i umnim veštinama koje poseduje.
Ovi i mnogi drugi politički i socijalni razlozi uticali su na načine prikazivanja Jovanke Orleanke tokom 19. veka u umetnosti i vizuelnoj kulturi. Nekoliko različitih trenutaka iz sada već epske priče o devojci ratnici okupiralo je maštu umetnika, pa se hrišćanska devica najčešće predstavljala u par tipičnih situacija, o kojima će više reči biti u narednom broju. Za kraj ovog teksta treba napomenuti i to da je 1868. godine Vatikanu poslata peticija da se Jovanka Orleanka proglasi svetiteljkom. Francuska heroina će ovaj status dobiti tek 1920, i verovatno ne sasvim slučajno baš tada. Nakon Prvog svetskog rata oblasti Alzas i Lorena ponovo su pripale teritoriji Francuske, čime se pod francuskom zastavom ponovo našlo i Jovankino rodno selo Domremi.
jul, 2022.
